Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΩΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

Ας το παραδεχθούμε. Ο κόσμος όπως τον έχουμε φτιάξει είναι ένα εχθρικό μέρος για να ζούμε. Περισσότερα από 300 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο υποφέρουν από κατάθλιψη, με ανησυχητική αύξηση 20% μέσα σε μια δεκαετία (2005-2015). Την ίδια στιγμή άλλα 260 εκατομμύρια υποφέρουν από αγχώδεις διαταραχές. Πολλοί υποφέρουν και από τις δύο. Ενώ στις αρχές του 2000 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) προέβλεπε ότι η κατάθλιψη θα γινόταν πρώτη αιτία ασθενειών το 2020 αυτή η πρωτιά ήρθε το 2016.

Η αγωνία σε αριθμούς:

Αμερική: Η διάγνωση ισχυρής κατάθλιψης αυξήθηκε στις ΗΠΑ κατά 33% μέσα σε πέντε χρόνια σύμφωνα με την Αμερικάνικη Ασφαλιστική Εταιρία Blue Cross Blue Shield (BCBS). Αυτή η αύξηση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης είναι ακόμα μεγαλύτερη μεταξύ των millennials (η ηλικιακή ομάδα που αποτελείται από τους γεννημένους μεταξύ 1981- 1996) κατά 47% και στους εφήβους με αύξηση κατά 47% για τα αγόρια και 65% για τα κορίτσια.

Η αύξηση των αυτοκτονιών επίσης αποτελεί μια νέα τρομακτική πραγματικότητα. Η US Centers for Disease Control and Prevention δημοσίευσε μια έρευνα στις αρχές του Ιουνίου 2018 κατά την οποία δείχνει ότι οι αυτοκτονίες αυξήθηκαν την τελευταία εικοσαετία μέχρι το 2016 κατά 25% σε ολόκληρη την Αμερική. Σε εικοσιπέντε Πολιτείες η αύξηση ήταν πάνω από 30% σύμφωνα με κρατικές εκθέσεις.

Ευρώπη: Σύμφωνα με συστηματικές στατιστικές έρευνες (Π.Ο.Υ., 2014) στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ισλανδία, Νορβηγία και Σουηδία το 27% του ενήλικου πληθυσμού (18-65) βίωσε τουλάχιστον μία ψυχική διαταραχή την περασμένη χρονιά (σε αυτές συνυπολογίζονται προβλήματα σχετικά με ναρκωτικές ουσίες, ψυχώσεις, κατάθλιψη, άγχος και διατροφικές διαταραχές). Αυτοί οι αριθμοί σημαίνουν ότι 83 εκατομμύρια υπέφεραν και υποφέρουν. Όμως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας σημειώνει ότι ακόμα κι αυτοί οι αριθμοί υποτιμούν το πρόβλημα αφού το περιορίζουν σε συγκεκριμένο αριθμό διαταραχών και δεν υπάρχουν πληροφορίες για όσους είναι πάνω από 65 ετών που αποτελούν μια ομάδα υψηλού ρίσκου.

Ελλάδα: Πανελλαδικές επιδημιολογικές μελέτες καταγράφουν αύξηση της μείζονος κατάθλιψης από 3,3% το 2008, σε 6,8% το 2009, 8,2% το 2011 και 12,3% το 2013. Στη συγκεκριμένη έρευνα, κατάθλιψη δήλωσε το 4,7% του πληθυσμού, ποσοστό αυξημένο κατά 80,8% σε σχέση με το ποσοστό του 2009 (2,6%). Ενώ σε παλαιότερες έρευνες η μείζων κατάθλιψη φαινόταν να επηρεάζει περισσότερο τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και τους άγαμους, σε πιο πρόσφατες αυτό αλλάζει και τα άτομα νεότερης ηλικίας και οι έγγαμοι φαίνονται πιο επιρρεπείς στην εμφάνιση μείζονος κατάθλιψης.

Στο πλαίσιο της μελέτης Ε.ΜΕ.ΝΟ - Εθνική Μελέτη Νοσηρότητας και Παραγόντων Κινδύνου, που πραγματοποιήθηκε το 2014 βρέθηκε πως το ποσοστό των ατόμων με συμπτώματα κατάθλιψης ανήλθε στο 16% και εκείνων με συμπτώματα άγχους στο 24%, τα οποία είναι ανησυχητικά υψηλά και, σύμφωνα με τους ερευνητές, ενδεικτικά μεγάλης και συνεχούς διαχρονικής αύξησης. Επίσης, στο πλαίσιο της μελέτης επιβεβαιώθηκε η συσχέτιση του άγχους και της κατάθλιψης με την ανεργία.

Αυξημένες πιθανότητες εκδήλωσης διαταραχής γενικευμένου άγχους εμφανίζονται να έχουν οι άνδρες, τα άτομα 25-44 ετών με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο, οι έγγαμοι και οι εργαζόμενοι.

Τι (μας) συμβαίνει; Γιατί αρρωσταίνουμε ψυχικά; Πώς έγινε και η κατάθλιψη (που περιλαμβάνει για σημαντικό χρονικό διάστημα θλίψη, κενό κι απελπισία, κόπωση, αίσθηση αναξιότητας, δυσάρεστες σκέψεις, αϋπνία, μεταβολή σωματικού βάρους και έλλειψη ενδιαφέροντος για τα πάντα) μπήκε στην καθημερινότητα μας; Πότε ακριβώς αρχίσαμε να χρειαζόμαστε φάρμακα για να κατευνάσουμε το τέρας της κατάθλιψης; Πότε αποφασίσαμε να βάλουμε τόσο ψηλά τον πήχη της τελειότητας ώστε όλοι να τον περνάμε από κάτω και να απελπιζόμαστε; Πότε ακριβώς θελήσαμε να ζήσουμε σε «αρμονία» με το σύμπαν. Πώς έγινε και η Δύση που δημιούργησε και βάσισε τον πολιτισμό της σε ανθρώπους που δεν ήταν ικανοποιημένοι με τον εαυτό τους, σε δημιουργούς που αισθανόντουσαν ατελείς τώρα να μας προτρέπει με μανία να είμαστε ένα εύρωστο Όλον;

Από τις αρχές του 21ου αιώνα υπάρχει μια παγκόσμια πίεση να είμαστε καλά κι αυτό σημαίνει ευζωία και την ευημερία με κάθε κόστος και τίμημα. Ουσιαστικά μάς επιβάλλεται σαν κοινωνική νόρμα να είμαστε όχι απλώς καλά αλλά διαρκώς καλά: να αναβλύζουμε συνεχώς θετικότητα. Πρόκειται για μια μοντέρνα παγίδα που στρέφεται εναντίον μας. Στο κυνήγι της ευτυχίας, της χαράς και της κατανάλωσης συνεχώς υπολειπόμαστε. Η καλοπέραση ως εικοσιτετράωρη βάρδια εφτά μέρες την εβδομάδα δημιουργεί δυσφορία και κόπωση. Το σύνδρομο της Καλής Ζωής μας οδηγεί στην αναζήτηση της καλύτερης δίαιτας, στην πολιτική ορθότητα, στο εταιρικό χαμόγελο του συμμορφούμενου υπαλλήλου, στην απαίτηση για αιώνια νεότητα, στην προβολή μας στα κοινωνικά δίκτυα ως ξένοιαστης, ευτυχισμένης εικόνας διαφημιστικού γιαουρτιού ή μπύρας. Είναι ένας κόσμος που το να δείχνεις καλά έχει γίνει ίδιο με να αισθάνεσαι καλά. Τα οράματα της κοινωνικής αλλαγής έχουν αντικατασταθεί από τις επιδιώξεις και την προσπάθεια της ατομικής μεταμόρφωσης και ο πολιτικός διάλογος έχει αντικατασταθεί από αδιάφορες ηθικολογίες και κοινότοπα new age τσιτάτα καλής ζωής.

Το πρόβλημα όμως είναι πολιτικό.

Ο καπιταλισμός -που πλέον δεν αποτελεί σύστημα αφού έχει εκτροχιαστεί σε ένα πρωτόγονο δαρβινισμό όπου ο ισχυρότερος επιβάλλει το δίκιο του πάνω στον ανίσχυρο- επιμένει ν’ αντιμετωπίζει την ψυχική υγεία σαν ένα φυσικό φαινόμενο όπως ο καιρός. Όμως ο καιρός όπως έχουμε αντιληφθεί δεν είναι πλέον φυσικό γεγονός όσο πολιτικο-οικονομικό αποτέλεσμα. Στις δεκαετίες του 1960 και 70 φιλόσοφοι όπως ο Laing, ο Foucault, ο Deleuze και ο Guattari πρότειναν καινοτόμες θεωρίες αντιμετωπίζοντας διανοητικές εκδηλώσεις όπως η σχιζοφρένεια ως πολιτικό αποτέλεσμα.

Αυτό που χρειαζόμαστε τώρα είναι να πολιτικοποιήσουμε ακόμα περισσότερες κοινές διαταραχές. Η ευρεία αποδοχή τους είναι καθεαυτό ένα ζήτημα: στη Βρετανία η κατάθλιψη αντιμετωπίζεται από το Σύστημα Υγείας. Ο Oliver James στο βιβλίο του The Selfish Capitalist, συσχετίζει πειστικά το αυξανόμενο ποσοστό ψυχικών δυσλειτουργιών με τη νεοφιλελεύθερη στροφή του καπιταλισμού που ασκείται σε χώρες όπως η Βρετανία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Αυστραλία.

Στην ίδια γραμμή με τον Oliver και o James Mark Fisher (στο Capitalist Realism: Is There No Alternative) υποστηρίζει ότι είναι απαραίτητο να επανεξετάσουμε το αυξανόμενο πρόβλημα του άγχους και της κατάθλιψης στις καπιταλιστικές κοινωνίες. «Αντί να θεωρούμε ότι κάθε άτομο πρέπει να αναλάβει το ίδιο το βάρος της επίλυσης του άγχους του, αντί δηλαδή να αποδεχτούμε την τεράστια ιδιωτικοποίηση του άγχους τα τελευταία τριάντα χρόνια χρειάζεται να αναρωτηθούμε: πώς έχει γίνει αποδεκτό τόσοι πολλοί άνθρωποι και ειδικά τόσοι πολλοί νέοι να είναι άρρωστοι;».

Η σημερινή πραγματικότητα αρνείται την κοινωνική αιτία των ψυχικών ασθενειών. Η χημειο-βιολογικοποίηση τις τελευταίες δεκαετίες που θεωρεί ότι οι σκέψεις και η συμπεριφορά των ανθρώπων είναι αποτέλεσμα βιολογικού προγραμματισμού ότι δηλαδή είμαστε μαριονέτες της εξέλιξης δεν αφήνει κανένα περιθώριο για πολιτικοποίηση. Η αντίληψη ότι οι ψυχικές ασθένειες είναι ατομικό χημειο-βιολογικό πρόβλημα συμφέρει τον καπιταλισμό γιατί καταρχάς ενισχύει την εξατομίκευση –είσαι άρρωστος εξ αιτίας της χημείας του εγκεφάλου σου- και δεύτερον προσφέρει μια κερδοφόρα διεθνή αγορά στην οποία πολυεθνικές φαρμακευτικές εταιρίες πουλάνε αντικαταθλιπτικά. «Εάν είναι αλήθεια ότι η κατάθλιψη είναι αποτέλεσμα χαμηλών επιπέδων σερετονίνης χρειάζεται να εξηγηθεί γιατί κάποιοι έχουν χαμηλά επίπεδα σερετονίνης. Χρειαζόμαστε μια κοινωνική και πολίτική εξήγηση. Είναι χρέος μας να επαναπολιτικοποιήσουμε τις ψυχικές ασθένειες και μάλιστα επείγον εάν η αριστερά θέλει να αμφισβητήσει την καπιταλιστική πραγματικότητα» λέει ο James Mark Fisher.

Οικοδομούμε μια λιπόθυμη κοινωνία, χωρίς πάθη, χωρίς συγκρούσεις, χωρίς προσπάθεια, από την οποία έχουν εξοστρακιστεί ο θάνατος και η φθορά, χωρίς έντονα αισθήματα, με την υποδόρια προτροπή γίνε πλούσιος και διάσημος μέχρι τα 25 χωρίς προσπάθεια και αξίες. «Δεν μου αρέσει η εικόνα μιας βιολογικής, υγιεινολογικής, ασηπτικής, αποστειρωμένης κοινωνίας» είπε ο Jacques Derrida.

Η εικόνα της εποχής μας είναι μια καταθλιπτική εικόνα: η Κιμ Καρντάσιαν με την έντονη στεατοπυγία κολυμπάει σε δολάρια σε μια τεράστια τηλεοπτική οθόνη ενώ οι θεατές της στέλνουν εκατομμύρια καρδούλες φθονώντας την. Ο κόσμος που δεν ανεμίζει καμία ιδέα, που όλα πουλιούνται και τίποτα δεν έχει αξία δημιουργεί φτήνια, αγριότητα, ανταγωνισμό και αρρώστια, ενώ το σλόγκαν να «είσαι ο εαυτός σου» υπονοεί ύπουλα ότι ο σώζων εαυτόν σωθήτω. Κανείς δεν μπορεί να σωθεί μόνος του και κανενός δεν αυξάνεται η σερετονίνη όταν καθημερνά αγκαλιάζει το τέρας.

Γιώργος Πανόπουλος
Πηγή: doctv.gr