Εθιμα των Θεοφανείων στην Ελλάδα

Θεοφάνεια, Φώτα, Επιφάνεια, είναι οι διαφορετικές επίσημες ονομασίες για μία από τις μεγαλύτερες γιορτές του Χριστιανισμού που γιορτάζεται στις 6 του Γενάρη και συμπληρώνει τον εορταστικό κύκλο του δωδεκαημέρου που ξεκίνησε τα Χριστούγεννα.

Είναι αφιερωμένη στη βάπτιση του Ιησού Χρηστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή και ως εκ τούτου το νερό έχει την τιμητική του αποκτώντας συμβολικές/μεταφυσικές διαστάσεις. Θεωρείται η ημέρα της κάθαρσης καθώς το αγιασμένο νερό μπορεί να ξορκίσει το κακό και να στείλει τους καλικάντζαρους πίσω στη γη και το έργο τους, που δεν είναι άλλο από το να κόβουν το δέντρο που κρατάει τον κόσμο. 
Σε όλη την Ελλάδα, από τη Μακεδονία ως την Κρήτη και την Πελοπόννησο, η ημέρα των Φώτων είναι αφορμή για αναβίωση διαφορετικών εθίμων γεμάτων με χριστιανικά αλλά και ειδωλολατρικά στοιχεία.

Η κατάδυση του Τιμίου Σταυρού

Το πρωί των Φώτων, πραγματοποιείται ο καθιερωμένος αγιασμός των υδάτων με την κατάδυση του Τιμίου Σταυρού είτε στη θάλασσα είτε σε κολυμπήθρα (για τις μη παραθαλάσσιες περιοχές).Τολμηροί κολυμβητές αψηφούν τις υψηλές θερμοκρασίες και τα παγωμένα νερά και βουτούν στην προσπάθειά τους να πιάσουν πρώτοι το Σταυρό και να δεχτούν την «ευλογία» του.  

Με το αγιασμένο νερό οι άνθρωποι «ραντίζουν» τα σπίτια τους, τα κτήματα τους και γενικότερα την ακίνητη περιουσία τους ενώ ακόμα και σε ελληνικές παροικίες του εξωτερικού η κατάδυση του Τιμίου Σταυρού τυγχάνει της ίδιας θρησκευτικής ευλάβειας.
Σε κάποια από τα Δωδεκάνησα οι νέοι που βουτούν στη θάλασσα κρατούν την αναπνοή τους και μένουν όσο το δυνατόν περισσότερη ώρα κάτω από το παγωμένο νερό. Το θέαμα είναι εντυπωσιακό γιατί οι ψαράδες της περιοχής με τις βάρκες τους σχηματίζουν έναν προστατευτικό φλοιό γύρω από τους «βουτηχτάδες» οι οποίοι θεωρούνται και οι τυχεροί της χρονιάς.

Το έθιμο των «Αραπάδων» στη Δράμα

Με διαφορετικές παραλλαγές πραγματοποιείται σε διάφορα χωριά της Δράμας το έθιμο των «Αραπάδων» το οποίο έχει δανειστεί το όνομά του από τις μαύρες φορεσιές των ανθρώπων που συμμετέχουν σε αυτό. Οι κάτοικοι και κυρίως οι νέοι των χωριών φορούν προβιές και μουτσούνες ζώων παίρνοντας τραγόμορφη όψη που παραπέμπει στις Διονυσιακές Τελετές και γυρνούν στο χωριό κουνώντας επιδεικτικά τις κουδούνες που έχουν στις στολές τους για να ξορκίσουν το κακό και να εξασφαλίσουν την καλή υγεία και την καρποφορία.

Γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι για να μεταφέρουν την «καλή τύχη» και δέχονται ως αντάλλαγμα γλυκά κεράσματα. Οι πανηγυρικές εκδηλώσεις διαρκούν για τρείς ημέρες από τις 5 έως τις 7 του Γενάρη. 
«Φωταράδες» στο Παλαιόκαστρο
Οι «Φωταράδες», στο Παλαιόκαστρο, είναι μία ομάδα καλαντιστών οι οποίοι αφού εκλέξουν ένα «βασιλιά» πηγαίνουν στην εκκλησία του χωριού ώστε ο «βασιλιάς» να κάνει τρείς μετάνοιες μπροστά στην εικόνα του Αγίου Αθανασίου. Στη συνέχεια,  συγκεντρώνονται στην πλατεία του χωριού, στήνουν στο κέντρο έναν πάσσαλο με λουκάνικο και χορεύουν γύρω γύρω από αυτό φορώντας τοπική ενδυμασία και κρατώντας μεγάλα ξύλινα σπαθιά.

Το έθιμο της «Καμήλας» στη Χαλκιδική
Έχει τις ρίζες του σε ένα πραγματικό γεγονός, σε μία συγκινητική ιστορία αγάπης. Η ομορφιά της νεαρής Μανιώς δεν αφήνει ασυγκίνητο έναν Τούρκο επίτροπο ο οποίος αποφασίζει να την κλέψει. Ο αγαπητικός όμως της Μανιώς δεν εγκαταλείπει και αποφασίζει να την πάρει πάλι πίσω. Φτιάχνει ένα ομοίωμα καμήλας σε τέτοιο μέγεθος που να μπορεί να κρύψει μέσα του τον ίδιο και τους φίλους του και κατευθύνεται προς τον τούρκικο μαχαλά.
Εκεί με σκοπό να μεθύσουν τους φρουρούς τους κερνούν κρασί και ρακί, το σπίτι παραμένει αφύλακτο και οι νέοι με αρχηγό τον ερωτευμένο νέο εισχωρούν και  φυγαδεύουν τη Μανιώ κρύβοντάς την κάτω από την καμήλα. Το ζευγάρι ανήμερα του Αγίου Ιωάννη παντρεύεται με τη συνοδεία από νταούλια και χορό.

Έτσι λοιπόν ανήμερα των Φώτων, στην περιοχή γίνεται η αναπαράσταση με την καμήλα και το στολισμό της ενώ την επόμενη ημέρα στην πλατεία του χωριού αναβιώνει το έθιμο του γάμου της Μανιώς. 
Οι Φουταροί του Αγίου Προδρόμου
Την παραμονή των Φώτων νεαροί άνδρες γυρνούν από πόρτα σε πόρτα τραγουδώντας τα κάλαντα της ημέρας και ζητώντας ως αντάλλαγμα εκτός από χρήματα, κρέας και λουκάνικα. Ανήμερα του Αγίου Ιωάννη συγκεντρώνονται στην πλατεία του χωριού και ξεκινούν το χορό. Στα διαλλείματα από το χορό, αρπάζουν από ένα ρόπαλο και μπαίνουν ξανά στον κύκλο συνεχίζοντας να χορεύουν. Ο ρυθμός της μουσικής σταδιακά αυξάνει και όταν πια γίνει εξαντλητικά γρήγορος , πετούν τα ρόπαλα ψηλά και θα σφυρίξουν με όλη τους τη δύναμη σηματοδοτώντας και τη λήξη της εορταστικής περιόδου.

Ασκητές Ροδόπης και το έθιμο της «Σαγιάς» 
Προχριστιανικό έθιμο που υιοθετήθηκε από τους ορθόδοξους πληθυσμούς της Καππαδοκίας οι οποίοι το έφεραν μαζί τους φεύγοντας από εκεί. Από νωρίς το μεσημέρι οι κάτοικοι του χωριού Ασκητές συγκεντρώνουν ξύλα στο προαύλιο χώρο της εκκλησίας προκειμένου να σχηματίσουμε μία πολύ ψηλή φωτιά. Μετά από διαγωνισμό, όποιος δώσει τα περισσότερα θα είναι και αυτός που θα έχει την τιμή να ανάψει τη φωτιά και συγχρόνως «στέφεται» και ως ο τυχερός για τη χρονιά. Τα χρήματα προσφέρονται για τις λειτουργικές ανάγκες του ναού.
Γύρω από τη δυνατή φωτιά που ρίχνει το φως της σε όλο το χωριό, οι κάτοικοι χορεύουν παραδοσιακούς, τελετουργικούς χορούς από την Καππαδοκία. Όταν καταλαγιάσει, οι κάτοικοι παίρνουν από ένα κλαδί για να ανάψουν το καντήλι ενώ με το κάρβουνο χαράσσουν το σταυρό στο σπίτι και το στάβλο.
«Γιάλα – Γιάλα» στην Ερμιόνη

Πενήντα χρόνια πριν ξεκίνησε αυτό το έθιμο στην Ερμιόνη πρωταγωνιστές του οποίου είναι νεαρά αγόρια και κυρίως αυτά θα καταταγούν στο στρατό. Το βράδυ της παραμονής φορώντας τις παραδοσιακές στολές, γυρνούν από σπίτι σε σπίτι, τραγουδούν το «Γιάλα-Γιάλα» και δέχονται το κέρασμα των σπιτονοικύριδων. Νωρίς το πρωί κατηφορίζουν στο λιμάνι, ανεβαίνουν στις στολισμένες αποβραδίς βάρκες και τις κουνούν δυνατά συνεχίζοντας πάντα να τραγουδάνε. 
Η όλη διαδικασία ολοκληρώνεται με την κατάδυση του Τιμίου Σταυρού στη θάλασσα οπότε και θα βουτήξουν για να τον πιάσουν.
«Η ημέρα της Γυναικοκρατίας» στις Σέρρες ή αλλιώς «Μπάμπω» ή «Βρεξούδια» 
Για το τέλος  κρατήσαμε το καλύτερο. Το έθιμο «Μπάμπω» που γίνεται στα χωριά των Σερρών έχει ρίζες αρχαιοελληνικές και έχει ενδιαφέρον γιατί οι ρόλοι ανδρών και γυναικών αλλάζουν. Οι γυναίκες παίρνουν το πάνω χέρι και οι άνδρες μένουν σπίτι κάνοντας δουλειές. Η συγκεκριμένη ημέρα είναι αφιερωμένη στις γυναίκες και μάλιστα στη γηραιότερη γυναίκα του χωριού (μπαμπώ) που εκτελούσε κατά το παρελθόν χρέη μαμής. 
Όλες οι παντρεμένες γυναίκες του χωριού κάτω από τους ήχους μουσικών οργάνων, συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία και από εκεί πορεύονται προς το σπίτι της μπάμπως για να της προσφέρουν δώρα. Στη συνέχεια, σχηματίζοντας πομπή, με σκωπτικά τραγούδια χορό και κρασί, την περιφέρουν στην πλατεία.
Κατά τη διάρκεια όλων των παραπάνω δεν επιτρέπεται να πλησιάσει κανείς άντρας, διότι τα δρώμενα είναι ακατάλληλα για αντρικά αυτιά. Αν παρΆ όλα αυτά τολμήσει κάποιος να πλησιάσει, τότε οι γυναίκες τον κυνηγούν, τον καταβρέχουν και προσπαθούν να του βγάλουν ένα ρούχο, το οποίο στην συνέχεια θα δημοπρατήσουν.
Μετά το πέρας της πομπής ακολουθεί γλέντι “κεκλεισμένων των θυρών”, με σκωπτικά τραγούδια, παραδοσιακά εδέσματα και κρασί. 

 http://www.pathfinder.gr