Τα Θεοφάνεια ή γιορτή των Επιφανείων ή των Αγίων Φώτων

Τα Θεοφάνεια ή γιορτή των Επιφανείων ή των Αγίων Φώτων είναι μία από τις μεγαλύτερες και αρχαιότερες γιορτές της Χριστιανοσύνης. Αποτελεί την τρίτη σε σειρά του Δωδεκαήμερου, που ξεκινά με τα Χριστούγεννα.
Γιορτάζεται στις 6 Ιανουαρίου σε ανάμνηση της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό και στην φανέρωση της Αγίας Τριάδας. Την ίδια ημέρα την ονομαστική τους εορτή έχουν οι Φωτεινή, Ουρανία, Ιορδάνης, Θεοφάνης και Θεοχάρης. 

Ιστορία 

Όταν ο Ιησούς έγινε 30 ετών βαπτίστηκε στον Ιορδάνη ποταμό από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, που ήταν έξι μήνες μεγαλύτερός του και ασκητής στην έρημο, κηρύσσοντας το βάπτισμα της μετάνοιας. Όσους βάπτιζε ο Ιωάννης, τους έβαζε να εξομολογούνται τις αμαρτίες τους, με σκοπό να μαθαίνουν οι πιστοί το μυστήριο της Εξομολογήσεως και του Βαπτίσματος. 
Μόλις είδε τον Ιησού τον αναγνώρισε και είπε: «Ιδέ ο αμνός του Θεού, ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου». Η μαρτυρία αυτή του Ιωάννη για τον Χριστό στάθηκε καθοριστική, αφού τα πλήθη πείσθηκαν και αναγνώρισαν στο πρόσωπο του Ιησού τον αναμενόμενο Μεσσία. 
Την ώρα της βάπτισης, κατέβηκε από τον ουρανό το Άγιο Πνεύμα, με τη μορφή περιστεριού, ενώ ταυτόχρονα ακούστηκε μία φωνή που έλεγε: “ούτος εστίν ο υιός μου ο αγαπητός, εν ω ευδόκησα”.

Η Βάπτιση του Χριστού, που "άνοιξε την πόρτα" στο Μυστήριο του Βαπτίσματος και κατά τη διάρκεια της οποίας έκανε τη πρώτη και μοναδική εμφάνισή της η Αγία Τριάδα

Το γεγονός ότι το περιστέρι κάθισε πάνω στον Ιησού σε συνδυασμό με τη φωνή του Πατρός δείχνει το ομοούσιο των προσώπων της Αγίας Τριάδος. Μάλιστα, σύμφωνα με τις γραφές, η εμφάνιση αυτή της Άγιας Τριάδος αποτελεί την πρώτη και μοναδική στη Γη. 
Ο Χριστός, μέσω της βάπτισης, αγίασε τα νερά και με αυτόν τον τρόπο “άνοιξε την πόρτα” στο μυστήριο του Βαπτίσματος. Έτσι, ο παλαιός αμαρτωλός, μέσω της εξομολογήσεως, ανακαινίζεται και γίνεται κληρονόμος της βασιλείας των ουρανών. 

Η αρχή της εορτής

Το πότε καθιερώθηκε να γιορτάζονται τα Θεοφάνια δεν είναι γνωστό με βεβαιότητα. Υπάρχουν μερικοί που υποστηρίζουν τη θέση που είχε διατυπώσει ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, βάση της οποίας κάποιοι αιρετικοί γνωστικοί γιόρταζαν τα Φώτα από τις αρχές του δεύτερου αιώνα. Βέβαια, τότε, άλλοι τα γιόρταζαν στις 6 Ιανουαρίου και άλλοι στις 10. 
Μερικοί υποστηρίζουν εκείνο που παραδέχεται ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ότι δηλαδή πρώτοι που τα γιόρταζαν ήταν οι κάτοικοι στην Αντιόχεια τη Μεγάλη σαν πανηγύρι και από εκείνους την παρέλαβαν οι γνωστικοί. Μάλιστα, κάλυπτε τρεις γιορτές: τη γέννηση του Χριστού, τη προσκύνηση των μάγων και τη βάπτισή Του. 
Άλλωστε, η λέξη “Επιφάνεια” καλύπτει και τις τρεις εορτές. Είναι η φανέρωση του Θεού ως βρέφους στους ανθρώπους γενικά, και στους Μάγους ειδικά και η φανέρωση της Θεότητας στον Ιορδάνη με τη συμμαρτυρία του Πατρός και του Πνεύματος. 

Έθιμα και τελετές

Σύμφωνα με την παράδοση, δύο είναι οι κυριότερες τελετές των Θεοφανίων. Ο Μέγας Αγιασμός που πραγματοποιείται την ημέρα των Φώτων στις εκκλησίες και η Κατάδυση του Τίμιου Σταυρού, που ακολουθεί τον Μέγα Αγιασμό. 

Ο Μέγας Αγιασμός, που πραγματοποιείται πριν την Κατάδυση του Τίμιου Σταυρού σε ακτές θαλασσών, εντός λιμένων, σε όχθες ποταμών ή λιμνών και στην ανάγκη σε πισίνες, όπως στην Αθήνα

Η Κατάδυση του Τίμιου Σταυρού πραγματοποιείται σε ακτές θαλασσών, εντός λιμένων, σε όχθες ποταμών ή λιμνών και στην ανάγκη σε πισίνες, όπως στην Αθήνα. Εξαίρεση αποτελεί ο Πειραιάς, όπου από προπολεμικά απαγορεύτηκε η ανέλκυση του Σταυρού από βουτηχτές, μετά από θανάσιμη συμπλοκή μεταξύ τους. Σήμερα γίνεται από τον Επίσκοπο με την κορδέλα που φέρει ο Σταυρός.
Στα έθιμα συγκαταλέγονται τα κάλαντα, που ψάλλονται από τα παιδιά την παραμονή σε πολλές παραλλαγές και ο αγιασμός των σπιτιών από τους ιερείς. Η Πρωτάγιαση, αυτός ο πρώτος αγιασμός, γίνεται πάλι την παραμονή, όταν οι ιερείς γυρίζουν όλα τα σπίτια και με το Σταυρό και ένα κλωνί βασιλικό «αγιάζει» ή «φωτίζει» (ραντίζει) τους χώρους των σπιτιών για να φύγει μακριά κάθε κακό. Παλαιότερα, οι λαϊκές δοξασίες συνέδεαν τον φωτισμό των σπιτιών με την εξαφάνιση των καλικάντζαρων, τους οποίους φαντάζονταν να φεύγουν περίτρομοι με την έλευση του ιερέα. 
Εκτός από αυτά, βέβαια, υπάρχουν πολλές άλλες εκδηλώσεις, που αποτελούν διαιώνιση αρχαίων ελληνικών εθίμων.

http://www.pathfinder.gr