Η λογοτεχνία του φανταστικού

Μήπως οι ιστορίες φαντασίας είναι πιο αληθινές απ' όσο νομίζουμε;

Περίεργα πλάσματα, φρικιά, αλλόκοτα γεγονότα και κόσμοι παράξενοι είναι μερικές από τις εκφάνσεις με τις οποίες μπορεί να εκφραστεί το φανταστικό. Η λογοτεχνία του φανταστικού έχει αρκετούς fans και στη χώρα μας, έχοντας καλλιεργηθεί από μια νέα γενιά Ελλήνων συγγραφέων, οι οποίοι δημιουργούν νέους φανταστικούς κόσμους που αξίζει τον κόπο να εξερευνήσουμε ως αναγνώστες.

Με αφορμή τη βράβευση του Μάκη Πανώριου από το περιοδικό "ο Αναγνώστης", διοργανώθηκε στις 3 Απριλίου, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, η συζήτηση "Η λογοτεχνία του φανταστικού στην Ελλάδα". Ήμασταν εκεί, και σας μεταφέρουμε όσα ενδιαφέροντα ακούστηκαν για το συναρπαστικό ταξίδι στη λογοτεχνία του φανταστικού.
Μετά τις εισαγωγικές ομιλίες, ακολούθησε η κεντρική συζήτηση, στην οποία έλαβαν μέρος οι συγγραφείς Δημήτρης Σωτάκης, Ιωάννα Μπουραζοπούλου, Νίκος Α. Μάντης και Λίλα Κονομάρα, οι οποίοι μίλησαν για τη φανταστική λογοτεχνία και απάντησαν στις ερωτήσεις του συντονιστή Βαγγέλη Χατζηβασιλείου.

Πόσο "ξένοι" είναι οι ζοφεροί κόσμοι της λογοτεχνίας του φανταστικού;

Όπως εξήγησε ο σκηνοθέτης Νίκος Παναγιωτάτος, η λογοτεχνία του φανταστικού είναι ένα λογοτεχνικό και κινηματογραφικό είδος που χρησιμοποιεί τα φανταστικά στοιχεία, δηλαδή στοιχεία που δεν ερμηνεύονται ορθολογικά.
Κωδικοποιήθηκε αυτόνομα ως είδος στο τέλος του 19ου με αρχές του 20 αιώνα. Το φανταστικό έχει συνδεθεί ιδιαίτερα με το κίνημα του ρομαντισμού και εκείνη την περίοδο η άνοδος της αστικής τάξης σε βάρος της αριστοκρατίας, έθεσε τους καλλιτέχνες που ήταν "χαϊδεμένα" παιδιά της αριστοκρατίας στο περιθώριο, και καλλιέργησε τον μύθο του "καταραμένου καλλιτέχνη".
Βαθιά υπαρξιακά ερωτήματα, η λατρεία του θανάτου, η επισήμανση του παρελθόντος και το στοιχείο της ενοχής,  συγκαταλέγονταν στα βασικά θέματα που απασχόλησαν τους εκπροσώπους του είδους. Στον ρομαντισμό δεν υφίστανται κανόνες και συμβατικότητες, αλλά απεναντίας κυριαρχεί η απόλυτη ελευθερία του συγγραφέα ως προς την θεματική και τον τρόπο έκφρασης.

Τι εκφράζει η λογοτεχνία του φανταστικού και ποιο το μέλλον της στην Ελλάδα; Πόσο ασφαλείς μπορούμε να νιώσουμε απέναντι στον σκοτεινό κόσμο; Είναι ένας τέτοιος κόσμος ξένος και απόμακρος, μια δυσοίωνη απλώς πρόβλεψη, ή εμπεριέχει κάτι από την τωρινή, καθημερινή μας πραγματικότητα;

Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που απασχόλησαν τη συζήτηση.
"Έχει πλάκα να κάνεις κάτι που δεν μπορεί να γίνει", έλεγε ο Ντίσνεϋ ενθαρρύνοντάς μας να καλλιεργήσουμε τη φαντασία μας και να πιστέψουμε στο αδύνατο, όμως ο κ. Παναγιωτάτος μας λέει ότι η φαντασία είναι και μια πάρα πολύ σοβαρή υπόθεση: "Το φανταστικό είναι μια πάρα πολύ σοβαρή αισθητική επιλογή, είναι μια ιδιαίτερη ματιά πάνω στον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα, μια ματιά που δεν στέκεται στα φαινόμενα και την πραγματικότητα, αλλά πάει πέρα από αυτή".
Ο Μάκης Πανώριος είπε στην εκδήλωση: "Ήθελα οι όποιοι αναγνώστες έτυχε να διαβάσουν τα βιβλία μου, να αναρωτηθούν μόνοι τους μέσα από τα σχήματα των ιστοριών μου που δεν ήταν παρά οι προβολές των ονείρων, των φαντασιώσεων και των οραμάτων μου, αντλημένα όλα αυτά από το ανθρώπινο τοπίο το οποίο ακόμη και τώρα σε αυτή την ηλικία συνεχίζω να διασχίζω".
Και συνέχισε: "Ακόμα ψάχνω να βρω εκείνο το διαμάντι και δυστυχώς, παρά την ηλικία μου δεν το έχω βρει ακόμα και πολύ φοβάμαι ότι δεν θα το βρω ποτέ. Το μόνο που έλαβα από το άγνωστο ήταν μόνο σιωπή και έτσι κάθε φορά διαπίστωνα τον Σωκράτη και το ένα ξέρω, ότι δεν ξέρω τίποτα. Εύχομαι οι πιο νέοι συγγραφείς να είναι πιο τυχεροί στην αναζήτησή τους".
Αυτά ήταν περίπου τα λόγια του γνωστού συγγραφέα της λογοτεχνίας του φανταστικού στην εισαγωγική του ομιλία, ο οποίος στη συνέχεια παρέλαβε την αναμνηστική πλακέτα.

Έπειτα τέσσερις νέοι πεζογράφοι, ο Δημήτρης Σωτάκης, η Ιωάννα Μπουραζοπούλου, ο Νίκος Μάντης και η Λίλα Κονομάρα, μίλησαν για τη λογοτεχνία του φανταστικού, για τις μορφές, τα θέματα και τα σύμβολα του φανταστικού, τη σχέση του με άλλα λογοτεχνικά είδη και το φιλοσοφικό του υπόβαθρο, που διέπεται από τη σύγκρουση ορθολογικού-ανορθολογικού, δηλαδή από την εισβολή του "αφύσικου" στο "φυσιολογικό" και σχετίζεται ίσως με την ανάγκη μεταστοιχείωσης και επαναδημιουργίας του κόσμου με τις ελευθερίες και τις δυνατότητες που παρέχει η φαντασία.
Στη νεοελληνική λογοτεχνία, το πρώτο δείγμα του φανταστικού, έρχεται από χώρο της επιστημονικής φαντασίας, είναι ένα βιβλίο με τον εκτενή κατά τα πρότυπα της εποχής τίτλο: τα Απανθίσματα εκ τινος βιβλίου ετερογλώσσου συλλεχθέντα, προσαρμοσθέντα τε και μεταφρασθέντα εις την ημετέραν απλήν διάλεκτον παρά του ελλογιμωτάτου και λίαν Φιλογενούς Στέφανoυ Δημητριάδου του εκ Νήσου Σκιάθου (Βιέννη 1797). Πρόκειται για μια μετάφραση αποσπασμάτων από ουτοπικό πεζογράφημα όπου περιγράφεται η ζωή στο Παρίσι το 2440 και μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον σκιαθίτη δάσκαλο Στέφανο Δημητριάδη.

Γιατί λέμε "ναι" στη φαντασία;

Ο ποιητής William Blake είχε γράψει: "Η φαντασία είναι ο αληθινός και αιώνιος κόσμος. Το αιώνιο σώμα του ανθρώπου είναι η φαντασία, είναι ο ίδιος ο Θεός". Γιατί, λοιπόν, να μην γνωρίσουμε αυτό τον αληθινό και αιώνιο κόσμο;
Σε μια δύσκολη εποχή κρίσης, η φαντασία αποτελεί ίσως το μεγαλύτερο όπλο που θα μας βοηθήσει όχι να ξεφύγουμε από την πραγματικότητα, αλλά να τη δημιουργήσουμε έτσι όπως θέλουμε και να πετύχουμε θαύματα. Και δεν υπάρχει, ίσως, καλύτερος τρόπος για να την καλλιεργήσουμε από ένα βιβλίο και δη ένα βιβλίο φαντασίας.
Και, τέλος, ας μην ξεχνάμε τα λόγια του Άλμπερτ Αϊνστάιν:

Η λογική θα σε πάει από το Α στο Β. Η φαντασία θα σε πάει παντού"

 http://www.pathfinder.gr