ΤΕΛΕΙΟΜΑΝΙΑ

«Η ζωή μου δεν ήταν παρά μια αποτυχία» Claude Monet

Πολλοί από εμάς θεωρούν ότι η τελειομανία είναι θετική. Αλλά οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι είναι πολύ επικίνδυνη και ευθύνεται για πολλά ψυχικά προβλήματα, τα οποία μάλιστα αυξάνονται με το πέρασμα των χρόνων.

 Τις περισσότερες φορές κάτι φαινομενικά ασήμαντο μπορεί να προκαλέσει αρνητικά συναισθήματα. Εκείνο το ανούσιο σχόλιο κάποιου φίλου ή κάποιου συγγενικού προσώπου αρκεί να για να θεωρήσει κανείς ότι είναι «λίγος». «Πόσο χαζό αυτό που είπες, θα έπρεπε να το γνωρίζεις καλύτερα, μην μιλάς χωρίς να σκέφτεσαι, γιατί δεν μπορείς να τελειώσεις τις σπουδές σου;», είναι μόνο λίγες από τις φράσεις που μπορεί να κάνουν κάποιον να αισθανθεί άσχημα ακόμα και υποσυνείδητα, χωρίς να το καταλαβαίνει εκείνη τη στιγμή.

Η εικόνα της ανάμνησης μπορεί να έχει εξαφανιστεί εδώ και καιρό. Αλλά αυτό το αίσθημα της βαθιάς απογοήτευσης, ακόμη και ντροπής, μένει. Και εκεί ξεκινάνε οι σκέψεις και οι φωνές που σου ψιθυρίζουν ότι δεν είσαι αρκετά καλός και ότι δεν πρόκειται να τα καταφέρεις.

Η τάση της τελειομανίας που «μαστίζει» όλο και περισσότερα άτομα, ξεκινάει από μικρή ηλικία και γίνεται όλο και πιο συνηθισμένη. Οι πρόσφατες αναλύσεις των ποσοστών τελειομανίας του Thomas Curran και του Andrew Hill από το 1989 έως το 2016, διαπίστωσαν σημαντικές αυξήσεις μεταξύ των νέων προπτυχιακών φοιτητών στις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και τον Καναδά. Ο μέσος φοιτητής πανεπιστημίου ήταν δηλαδή πολύ πιο πιθανό να έχει τάσεις τελειομανίας σε σχέση με ένα φοιτητή της δεκαετίας του 1990 ή ακόμα και του 2000.

«Τα ποσοστά δείχνουν ότι δύο στα πέντε παιδιά και νέους είναι τελειομανείς. Αρχίζουμε να μιλάμε για μια επιδημία και ένα πρόβλημα δημόσιας υγείας», ανέφερε η Katie Rasmussen, η οποία ερευνά την ανάπτυξη εφήβων στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Βιρτζίνια.

Η άνοδος αυτή δυστυχώς δε σημαίνει ότι με την πάροδο των χρόνων αποκτούμε πιο ολοκληρωμένες προσωπικότητες, αλλά ότι γινόμαστε πιο θλιμμένοι και υπονομεύουμε όλο και περισσότερο τις δυνατότητες μας.

Η τελειομανία είναι τελικά ένας αυτοκαταστροφικός τρόπος να κινηθεί κανείς μέσα στον κόσμο. Είναι βασισμένη σε μια μεγάλη ειρωνεία: η δημιουργία και η αποδοχή των λαθών είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη, τη μάθηση και την ύπαρξη του ανθρώπου, ενώ παράλληλα μπορεί να βελτιώσει την ανέλιξη της καριέρας, τις διαπροσωπικές σχέσεις και τη ζωή γενικότερα. Όταν όμως ένας τελειομανής προσπαθεί να αποφύγει τα λάθη με οποιοδήποτε κόστος, μπορεί να είναι πιο δύσκολο να φτάσει τους μεγάλους του στόχους.

Αλλά το μειονέκτημα της τελειομανίας, δεν είναι ότι κάνει τους ανθρώπους πιο επιτυχημένους και πιο παραγωγικούς. Οι τάσεις τελειομανίας έχουν συνδεθεί με πολλές ψυχικές ασθένειες, όπως η κατάθλιψη, το άγχος (ακόμα και στα παιδιά), ο αυτοτραυματισμός, η αγοραφοβία, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, η ανορεξία, η βουλιμία, η διαταραχή του τραυματικού στρες, το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, η αϋπνία, η δυσπεψία, οι χρόνιες ημικρανίες ακόμα και η πρόωρη θνησιμότητα και οι τάσεις αυτοκτονίας.

«Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι όσο περισσότερο τέλειος θέλει να φαίνεται κάποιος, τόσο πιο πολλές ψυχολογικές θα υποστεί στη διάρκεια της ζωής του», ανέφερε η Sarah Egan, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Curtin στο Περθ, η οποία ειδικεύεται στην τελειομανία, τις διατροφικές διαταραχές και το άγχος.

Από πολιτιστικής απόψεως, βλέπουμε συχνά την τελειομανία ως θετική. Δεν είναι άλλωστε λίγες οι φορές που σε μια συνέντευξη για εύρεση εργασίας, την παρουσιάζουμε ως το μεγαλύτερο μας ελάττωμα, θεωρώντας την στην πραγματικότητα «προτέρημα». Αυτό είναι που καθιστά την τελειομανία περίπλοκη και αμφιλεγόμενη. Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι υπάρχει η «υγιής» τελειομανία, που χαρακτηρίζεται από υψηλά πρότυπα, κίνητρα και πειθαρχία, και η «ανθυγιεινή» έκδοση της, όπου τίποτα δεν ικανοποιεί τους στόχους ενός ατόμου.

Σε μία μελέτη που συμμετείχαν πάνω από από 1.000 Κινέζοι φοιτητές, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι αυτοί που είχαν τα περισσότερα φόντα ήταν τελειομανείς με την καλή έννοια. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντα, καθώς  άλλες έρευνες έδειξαν ότι το να έχει κανείς υψηλά πρότυπα, συνδέεται άμεσα με την ιδέα της αυτοκτονίας.

«Υπήρξαν κάποιες ενδείξεις που έδειξαν ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, η τελειομανία μπορεί να είναι υγιής και επιθυμητή. Με βάση τις 60 μελέτες που κάναμε, πιστεύουμε ότι υπήρχε μια παρανόηση στο θέμα. Η σκληρή εργασία, η αφοσίωση, η επιμέλεια κλπ., είναι πολύ επιθυμητά χαρακτηριστικά. Αλλά η τελειομανία δεν αφορά τα υψηλά πρότυπα σαν αυτά. Αφορά κυρίως μη ρεαλιστικά πρότυπα. Η τελειομανία δεν είναι μια συμπεριφορά. Είναι ένας ολόκληρος τρόπος σκέψης για τον εαυτό σου», τόνισε ο York St John του πανεπιστημίου Hill.

Ειδικότερα, η τελειομανία δεν ορίζεται από τους υψηλούς στόχους που θέτει κάποιος ή από τη σκληρή δουλειά, αλλά από μια κρίσιμη εσωτερική φωνή που υπάρχει μέσα μας, σύμφωνα με τους ειδικούς. Αυτή η εσωτερική φωνή επικρίνει διαφορετικά πράγματα σε κάθε άνθρωπο, όπως τις σχέσεις, τις σπουδές, την καριέρα, τη νοσηρότητα και την φυσική κατάσταση.

Αυτό σημαίνει ότι οι τελειομανείς είναι αρκετά ευαίσθητοι και ευάλωτοι στο στρες. Και πολλές φορές αντιλαμβάνονται ότι δεν μπορούν να τα καταφέρουν, με αποτέλεσμα να αποτυγχάνουν πιο εύκολα.

Σε ένα πείραμα, ο Hill έδωσε στους τελειομανείς και τους μη τελειομανείς συγκεκριμένους στόχους. Αυτό που δεν τους είπε, ήταν ότι κανένας από αυτούς δεν θα τους πετύχαινε. Είναι ενδιαφέρον ότι και οι δύο ομάδες συνέχισαν να καταβάλουν την ίδια προσπάθεια. Αλλά μια ομάδα αισθάνθηκε πολύ πιο δυσαρεστημένη για το όλο θέμα και εγκατέλειψε νωρίτερα. Μάντεψε ποια…

«Αντιμέτωποι με την αποτυχία, οι τελειομανείς τείνουν να αντιδρούν πιο έντονα συναισθηματικά. Βιώνουν περισσότερη ενοχή και περισσότερη ντροπή, όπως και περισσότερο θυμό. Θα εγκαταλείψουν πιο εύκολα. Έχουν την τάση να αποφεύγουν να αντιμετωπίσουν τα πράγματα, όταν δεν πάνε όπως τα θέλουν», υπογραμμίζει ο ο Hill.

Αυτό, φυσικά, τους εμποδίζει από την ίδια την επιτυχία. Στις μελέτες που επικεντρώνονται στους αθλητές, για παράδειγμα, ο Hill έχει βρει ότι ο μοναδικός προγνωστικός δείκτης επιτυχίας στον αθλητισμό είναι η συνεχής προπόνηση. Αν όμως αυτή δεν πάει καλά, οι τελειομανείς είναι πολύ πιθανό να τα παρατήσουν.

Το πρόβλημα είναι ότι, για τους τελειομανείς, η απόδοση είναι συνυφασμένη με τον εγωισμό. Όταν δεν τα καταφέρνουν δεν αισθάνονται μόνο απογοήτευση, αισθάνονται ντροπή για αυτό που είναι. Κατά ειρωνικό τρόπο, η τελειομανία γίνεται μια αμυντική τακτική για να κρατούν τη ντροπή στο περιθώριο. Δημιουργείται έτσι ένας φαύλος κύκλος, αφού αν κάποιος είναι τέλειος ποτέ δεν αποτυγχάνει κι αν δεν αποτυγχάνει δε νιώθει ντροπή.

Τελειομανία και προβλήματα ψυχικής υγείας

Το αίσθημα της τελειομανίας όμως είναι πολύ επικίνδυνο. Οι αριθμοί των νέων που εμφανίζουν ψυχικές ασθένειες, είναι πολύ υψηλοί σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας. Η κατάθλιψη, το άγχος και οι αυτοκτονικές τάσεις είναι πολύ πιο συχνές τα τελευταία χρόνια από ό, τι πριν από μια δεκαετία και σε αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό η τελειομανία. Η συνεχής αυτοκριτική μπορεί να οδηγήσει σε συμπτώματα κατάθλιψης, αλλά τα συμπτώματα αυτά μπορούν να επιδεινώσουν με τη σειρά τους την αυτοκριτική, πυροδοτώντας έτσι την τελειομανία.

Μια πρόσφατη μελέτη, για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι σε μια περίοδο ενός έτους, οι φοιτητές που είχαν κοινωνικό άγχος ήταν πιο πιθανό να γίνουν τελειομανείς. Έχει επίσης αποδειχθεί ότι μία από τις πιο ισχυρές «ασπίδες» κατά του άγχους και της κατάθλιψης είναι η αυτοσυγκέντρωση, κάτι που δεν έχουν οι τελειομανείς.

Παράλληλα, μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι οι τάσεις της τελειομανίας, συμπεριλαμβανομένης της ανησυχίας για τα λάθη, της κριτικής και των υψηλών προτύπων συσχετίστηκε σε πολλές περιπτώσεις με τις τάσεις αυτοκτονίας. Ορισμένα από αυτά τα κριτήρια, ιδιαίτερα η πίεση από τους γονείς και τα προβλήματα «τελειοποίησης», συσχετίστηκαν επίσης με περισσότερες απόπειρες αυτοκτονίας. Αυτό συμβαίνει γιατί οι τελειομανείς μπορεί να ερμηνεύσουν τις αποτυχίες ως καταστροφές που, σε ακραίες περιστάσεις, θεωρούνται δικαιολογημένες για το θάνατο, σύμφωνα με τους ερευνητές.

Και ενώ οι ευσυνείδητοι άνθρωποι τείνουν να ζουν περισσότερο, οι τελειομανείς πεθαίνουν πρόωρα. Αυτό έχει μια λογική εξήγηση, αφού οι τελειομανείς δεν κάνουν ποτέ διαλείμματα για να χαλαρώσουν με αποτέλεσμα το σώμα και ο εγκέφαλος να μην δουλεύουν σωστά.

Σημειώνεται, ότι η μεγαλύτερη αύξηση παρατηρήθηκε στην «κοινωνικά προδιαγεγραμμένη τελειομανία», που χαρακτηρίζεται από την αίσθηση ότι οι άλλοι έχουν υψηλές απαιτήσεις, η οποία έφτασε το 32%, ενώ μεγάλα ποσοστά εμφανίστηκαν σε νέα παιδιά επτά και οχτώ χρονών.

Από πού προέρχεται αυτή η αύξηση των ποσοστών τελειομανίας;

Ζούμε σε μια κοινωνία που το κοινωνικό στάτους παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που πολλές φορές όταν πρωτοσυναντάμε κάποιον είναι να τον ρωτήσουμε τι δουλειά κάνει. Οι άνθρωποι έχουν μάθει να εκτιμούν τους υπόλοιπους για αυτά που έχουν πετύχει σε επαγγελματικό και οικονομικό επίπεδο, ενώ και η εξωτερική μας εμφάνιση (ρούχα, σωματική διάπλαση) παίζει επίσης το δικό της ρόλο.

Συνεπώς, η αποτυχία είναι πολύ σοβαρή σε μια κοινωνία που βασίζεται στην αγορά. Ο ανταγωνισμός έχει ενσωματωθεί ακόμα στα σχολεία. Δεν είναι περίεργο ότι οι γονείς ασκούν όλο και μεγαλύτερη πίεση στον εαυτό τους και στα παιδιά τους για να πετύχουν περισσότερα.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα παιδιά να αισθάνονται ένοχα όταν κάνουν κάποιο λάθος ή όταν δεν έχουν καλές επιδόσεις. Και οι έρευνες δείχνουν ότι αυτοί οι τύποι γονικής τακτικής κάνουν τα παιδιά πιο πιθανό να αποκτήσουν τάσεις τελειομανίας και αργότερα να αναπτύξουν κατάθλιψη.

Ο φόβος της αποτυχίας αυξάνεται και με άλλους τρόπους. Πάρτε για παράδειγμα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.  Κάνετε ένα λάθος και ο φόβος σας ότι μπορεί να μεταδοθεί είναι σχεδόν παράλογος.

Πως μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε;

Σε ορισμένες περιπτώσεις η τελειομανία είναι κληρονομική, αλλά δημιουργείται κυρίως από τον κοινωνικό περίγυρο. Οι γονείς μπορούν να την αντιμετωπίσουν επιδεικνύοντας άνευ όρων αγάπη στα παιδιά τους, σύμφωνα με τους ειδικούς. Άλλωστε δε χρειάζεται να είσαι τέλειος για να είσαι αξιαγάπητος ή να αγαπάς τους άλλους.

Η τελειομανία είναι είναι μια μεγάλη πρόκληση ως προς την θεραπεία της, πόσο μάλλον σε έναν κόσμο μας κάνει καλύτερους στο εργασιακό μας περιβάλλον με έναν αυστηρό και απαιτητικό εργοδότη. Οι «ασθενείς» πρέπει να καταλάβουν τα συμπτώματα και να προσπαθήσουν να να μην είναι τόσο κριτικοί με τον εαυτό τους και με τον περίγυρο τους. Η κριτική μπορεί να είναι απαραίτητη, αλλά χρειάζται πάντα μέτρο.

Το εγχείρημα είναι δύσκολο. Πρόκειται για ένα έργο που θέλει συνεχή προσπάθεια και εξέλιξη. Άλλά όταν φτάσετε στο σημείο να τα καταφέρετε, με έκπληξη θα ανακαλύψετε όχι μόνο ότι δε θα έχετε τόσο άγχος, αλλά θα νιώθετε και πιο ελεύθεροι. Και αυτό είναι ανεκτίμητο.

_______________________
   Πηγή: tvxs.gr