«Ο Γελαστός Φιλόσοφος»

Ποιο είναι το σπουδαιότερο πράγμα στη ζωή; Τι αξίζει να επιδιώξουμε πάση θυσία; Μπορεί να είναι απλώς η ευθυμία; Μήπως είναι η αγάπη, η επιτυχία, ο πλούτος, η οικογένεια, η δόξα;

Ο καθένας μπορεί να δώσει μία διαφορετική απάντηση σε αυτή την ερώτηση, γιατί βέβαια, για τον καθένα ίσως το σπουδαιότερο πράγμα να είναι κάτι διαφορετικό. Μήπως όμως υπάρχει κάτι που θα ταίριαζε με βεβαιότητα σε κάθε άνθρωπο;

Έτσι ισχυριζόταν ο φιλόσοφος και επιστήμονας Δημόκριτος, ο οποίος έζησε από το 460 περ. έως το 370 Π.Κ.Χ.. Θα τον έχετε ίσως ακουστά για την ατομική του θεωρία, που ήταν πρωτοποριακή για την εποχή του. Τα σωματίδια της ύλης, όμως, δεν ήταν το μόνο που απασχολούσε τον Δημόκριτο. Στο ερώτημα που θέσαμε στην αρχή, ο Δημόκριτος απαντά «η ευθυμία», την οποία αξιολογεί ως το ύψιστο καλό.

 

Πρώτ’ απ’ όλα, όπως όλοι γνωρίζουμε, κανείς δεν μπορεί να εργαστεί, να διασκεδάσει, να επιτύχει οτιδήποτε στη ζωή του, αν έχει καταβληθεί από άγχος. Γνωρίζουμε επίσης ότι το άγχος προκαλείται από την ανησυχία. Αν είσαι υπερβολικά φτωχός, ανησυχείς και αγχώνεσαι προσπαθώντας να βρεις τρόπους να επιβιώσεις. Αλλά ακόμα και αν έχεις όλα τα αγαθά του κόσμου, μπορεί να πέσεις στην παγίδα της απληστίας και να ανησυχείς καθημερινά μήπως τα χάσεις. Οι πολύ διάσημοι άνθρωποι ανησυχούν καθημερινά για τη διατήρηση της δόξας τους και αγχώνονται όταν εμφανιστεί κάποιος ικανότερος από αυτούς, κάποιος που μπορεί να τους πάρει τον «θρόνο». Και στις δύο αυτές περιπτώσεις η ευθυμία απουσιάζει από την ανθρώπινη ψυχή. Τότε, αναρωτιέται κανείς, πώς επιτυγχάνεται αυτή η γαλήνια κατάσταση ισορροπίας;

Οτιδήποτε και αν κάνεις κάντο με μέτρο! Απόλαυσε το φαγητό, τον έρωτα, τον πλούτο, ό, τι μπορείς να αποκτήσεις, αλλά μην ξεχνάς πως η υπερβολή θα ταράξει την εσωτερική σου ισορροπία. Την άποψη αυτή υποστήριζαν και ο Πλάτων και αργότερα ο Αριστοτέλης, σε αντίθεση με κάποιους άλλους φιλοσόφους που προτίμησαν τα άκρα του άκρατου ηδονισμού ή της ασκητικής ζωής χωρίς καμία απόλαυση. Ο Δημόκριτος ισχυρίζεται πως εύθυμη, και άρα ευτυχισμένη, ψυχή είναι μόνο εκείνη που διατηρεί το μέτρο. Αλλά πώς γνωρίζει κανείς πότε έχει ξεπεράσει το μέτρο; «Όταν κάποιος νιώθει μεγάλη ένταση και ανησυχία, σημαίνει πως έχασε το μέτρο και έφτασε στην υπερβολή», λέει ο Δημόκριτος. Αν, λοιπόν, έχετε τόσες πολλές ανεκπλήρωτες επιθυμίες, ώστε να χάνετε τον ύπνο σας ή να βρίσκεστε σε συνεχή εκνευρισμό, περιορίστε τις και προσπαθήστε ν’ απολαμβάνετε περισσότερο εκείνα που ήδη έχετε.

Κάθε φορά που περιορίζετε τις περιττές συγκινήσεις σε καταστάσεις υπερβολικής χαράς ή υπερβολικού πόνου, εκπαιδεύετε τον εαυτό σας προσαρμόζεται στις πραγματικές συνθήκες. Ο πόνος θα έρθει κάποια στιγμή για όλους· αντί να αναρωτιόμαστε «γιατί να συμβεί σε μένα αυτό», καλύτερα να αξιοποιήσουμε όση βοήθεια έχουμε για να τον αντιμετωπίσουμε. Και όταν έρθει η μεγάλη χαρά, ας μην υπερβάλουμε, σαν να πρόκειται να κρατήσει για πάντα. Γιατί όταν οι περιστάσεις αλλάξουν πάλι, δύσκολα θα αντέξουμε την μετάπτωση. Είναι αδύνατον να προσαρμόσουμε την πραγματικότητα στις προσδοκίες μας, μπορούμε όμως να πάρουμε την τύχη στα χέρια μας, λέει ο Δημόκριτος:

«Οι άνθρωποι δημιούργησαν την εικόνα της Τύχης για να δικαιολογήσουν τη δική τους αβουλία. Διότι η τύχη ελάχιστα αντιμάχεται τον συνετό, αλλά η οξυδερκής προνοητικότητα εξομαλύνει τα περισσότερα προβλήματα της ζωής».

Φυσικά, τα προβλήματα που καλείται ο καθένας να αντιμετωπίσει διαφέρουν και οπωσδήποτε ο αγώνας προσαρμογής για κάποιους θα είναι πολύ δυσκολότερος απ’ όσο για άλλους. Το νόημα όμως είναι να επιτύχει ο καθένας, ανάλογα με τις περιστάσεις του, την καλύτερη δυνατή ισορροπία και να μην αφήνει την ευτυχία του έρμαιο στους εξωτερικούς παράγοντες. Γιατί αν το κάνει αυτό, τότε επάνω στα προβλήματα που ήδη έχει προσθέτει άλλο ένα: χάνει την ελευθερία του.

Η επιχειρηματολογία του Δημόκριτου είναι ισχυρή και πειστική. Αυτό που πρωτίστως πρέπει κάποιος να επιδιώκει στη ζωή του είναι η ευθυμία, μία ευχάριστη, σταθερή κατάσταση ψυχής, η οποία του επιτρέπει να εξετάζει με προσοχή τις συνθήκες, να ελέγχει τις αντιδράσεις του όταν αλλάζουν οι περιστάσεις, να χαίρεται και να λυπάται με μέτρο, να είναι ο κύριος του εαυτού του, και άρα, ελεύθερος άνθρωπος που ξέρει ανά πάσα στιγμή τι κάνει και γιατί το κάνει.

Ο ίδιος ο Δημόκριτος πάντως, φαίνεται πως ωφελήθηκε πολύ από αυτή τη μέθοδο. Ο «γελαστός φιλόσοφος», όπως τον αποκαλούσαν οι συμπολίτες του, εξέπληξε τον κόσμο με τις γνώσεις που απέκτησε στα μαθηματικά, στη γεωμετρία, στην αστρονομία, στην ιστορία κι ένα σωρό άλλα κράτησε το μυαλό τους ελεύθερο από τις αγκυλώσεις της θρησκείας και της πολιτικής. Ταξίδεψε σε όλες τις σπουδαίες πόλεις της Μ. Ασίας, επισκέφτηκε φυσικά την Αθήνα, ίδρυσε στην πατρίδα του, τα Άβδηρα της Θράκης, μία σπουδαία σχολή, έγραψε 70 έργα (δυστυχώς διασώθηκαν ελάχιστα μόνο αποσπάσματα) κι έζησε εκατό περίπου χρόνια!

________________

Πηγή: grethexis.com