Η ανθρώπινη επιθετικότητα

Μπορεί η επιθετικότητα να καταστρέψει το ανθρώπινο είδος;

 

Ο Βρετανός φυσικός, Στίβεν Χοκινγκ προειδοποίησε πρόσφατα σε συνέντευξή του ότι αυτή τη στιγμή δεχόμαστε μία άμεση απειλή που προέρχεται από την ίδια μας τη συμπεριφορά. "Το σημείο που αποτυγχάνει η ανθρωπότητα και θα ήθελα περισσότερο να διορθώσω είναι η επιθετική συμπεριφορά", είπε ο Στίβεν Χόκινγκ στον Independent.

"Μπορεί αυτό το χαρακτηριστικό να έδινε ένα προβάδισμα την εποχή των σπηλαίων, αφού βοηθούσε τον άνθρωπο να βρει φαγητό, να διεκδικήσει την περιοχή του ή το σύντροφό του, αλλά στις μέρες μας απειλεί να μας καταστρέψει όλους", σημείωσε και πρόσθεσε: "Πρέπει να αντικαταστήσουμε την επιθετικότητα με την ενσυναίσθηση, δηλαδή να νοιαζόμαστε περισσότερο για τους γύρω μας και να μπορούμε να μπούμε στη θέση τους".
Γιατί, όμως, ένας άνθρωπος μπορεί να γίνει επιθετικός ακόμη και απέναντι σε ένα ανυπεράσπιστο μωρό ή ένα κουτάβι; Από πού προέρχεται η ανθρώπινη επιθετικότητα; Μπορεί τελικά να αφανίσει το ανθρώπινο είδος;
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι άνθρωποι είναι βίαια πλάσματα. Αυτό τουλάχιστον φαίνεται τόσο από την συμπεριφορά του ανθρώπου μέσα στην οικογένεια όσο και μέσα στην κοινωνία. Από την ενδοοικογενειακή βία μέσα στο σπίτι μέχρι τους παγκοσμίους πολέμους, γίνεται έκδηλη αυτή η τάση για επιθετική συμπεριφορά που διακατέχει το ανθρώπινο είδος.  Από που όμως προέρχεται αυτή η συμπεριφορά; Είμαστε γεννημένοι με αυτή, ή την μαθαίνουμε;
Αν ρίξετε μια ματιά στο ζωικό βασίλειο, θα παρατηρήσετε ότι ελάχιστα είδη ασκούν βία στα μέλη που ανήκουν στην ίδια ομάδα με αυτά, και οι άνθρωποι ανήκουν σε αυτές τις εξαιρέσεις. Τα περισσότερα ζώα χρησιμοποιούν την επιθετική συμπεριφορά για να αποκρούσουν επίδοξους ανταγωνιστές, για να εξασφαλίσουν τρόφιμα ή για να προστατεύσουν τους συντρόφους χωρίς την πρόθεση να προκαλέσουν σοβαρό τραυματισμό ή θάνατο. 
Τα αρπακτικά, για παράδειγμα, σκοτώνουν κυρίως για την τροφή - καιροφυλακτούν και επιτίθενται στα άλλα είδη και όχι στα όμοια τους. Δύο αξιοσημείωτες εξαιρέσεις σε αυτόν τον κανόνα είναι οι άνθρωποι και οι χιμπατζήδες.
Όπως οι πρωτόγονοι άνθρωποι, έτσι και οι χιμπατζήδες σχηματίζουν μικρές ομάδες στις οποίες το κάθε άτομο εξαρτάται από το άλλο. Οι χιμπατζήδες μίας ομάδας μπορεί να φύγουν και να ενταχθούν σε μια άλλη ομάδα ή να σχηματίσουν τη δική τους αυτόνομη ομάδα. Ακόμη, όμως, και οι χιμπατζήδες που μεγάλωσαν παίζοντας μαζί μπορεί μια μέρα να αντιμετωπίσουν ο ένας τον άλλον ως θανάσιμο εχθρό.

O χιμπατζής είναι το ζώο του οποίου η συμπεριφορά μοιάζει πιο πολύ με την ανθρώπινη

Οι επιστήμονες έχουν παρατηρήσει ότι οι χιμπατζήδες περιπολούν κατά μήκος των "συνόρων" των δικών τους εδαφών για να τα προστατεύσουν από άλλους χιμπατζήδες που δεν ανήκουν στην ομάδα τους. Μια ομάδα αρσενικών χιμπατζήδων μπορεί να περιπολεί αναζητώντας μέλη γειτονικών ομάδων. Αν βρουν κάποιον "ξένο" χιμπατζή μπορεί να του επιτεθούν με ιδιαίτερη αγριότητα, τραυματίζοντας ή ακόμη και σκοτώνοντας το θύμα τους. Είναι ενδιαφέρον ότι, στην κοινωνία των χιμπατζήδων, τα αρσενικά είναι συνήθως το πιο βίαιο φύλο. Το ίδιο ισχύει και στην ανθρώπινη κοινωνία - μελέτες δείχνουν ότι οι άνδρες συμμετέχουν σε πιο βίαια εγκλήματα από ό, τι οι γυναίκες.
Είναι ενδιαφέρον ότι ο χιμπατζής είναι το ζώο του οποίου η συμπεριφορά μοιάζει πιο πολύ με την ανθρώπινη. Σύμφωνα με κάποιους ερευνητές αυτό εξηγείται ως εξής: Οι άνθρωποι και οι χιμπατζήδες καταγόταν από ένα κοινό πρόγονο περίπου πριν από πέντε εκατομμύρια χρόνια. Είναι, λοιπόν,  δυνατόν η βίαιη φύση μας να προέρχεται από αυτόν τον μυστηριώδη μας πρόγονο; Και γιατί οι χιμπατζήδες και οι άνθρωποι εμφανίζουν αυτού του είδους τη συμπεριφορά όταν άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά όχι;
Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχουν για όλα απαντήσεις. Οι εξελικτικοί ψυχολόγοι θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι οι προϊστορικοί πρόγονοί μας κληροδότησαν μια τάση προς βίαιη συμπεριφορά, ιδίως στους άνδρες. Αλλά ακόμη και αν αυτό είναι αληθές, η πλήρης εξήγηση είναι πολύ πιο περίπλοκη, και η βία μπορεί να είναι μέρος της γενετικής ιστορίας μας....
Το ότι  η βία είναι μέρος της εξελικτικής διαδικασίας αποτελεί μια υπεραπλούστευση. Αν όλοι οι άνθρωποι ήταν από τη φύση τους υπερβολικά βίαιοι το είδος μας δεν θα είχε καταφέρει να επιβιώσει για χιλιετίες. Μήπως όμως η βίαιη φύση μας κρύβεται βαθιά μέσα μας, περιμένοντας την κατάλληλη περίσταση για να έρθει στην επιφάνεια; Ή μήπως μαθαίνουμε τη βία από τη συμπεριφορά των άλλων γύρω μας;
Οι άνθρωποι μπορούν να σχεδιάσουν και να σκέφτονται τις πράξεις τους και αυτό τους διαφοροποιεί από τα άλλα είδη. Είμαστε επίσης σε θέση να εξετάζουμε και να προβλέπουμε τις συνέπειες των ενεργειών μας. Και ενώ όλοι μας έχουμε την δυνατότητα να επιλέξουμε τη βία, μπορούμε να ασκήσουμε βία μόνο υπό ορισμένες συνθήκες.
Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς δύο σενάρια που η ίδια ομάδα ανθρώπων θα αντιδρούσε διαφορετικά: στο πρώτο σενάριο ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας είναι η σταθερή δομή της οικογένειας. Στο δεύτερο σενάριο, φανταστείτε μια κοινωνία όπου η οικογένεια στερείται σταθερότητας. Μπορείτε να μαντέψετε ότι τα άτομα που θα ζούσαν στο δεύτερο περιβάλλον θα είχαν περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν επιθετική συμπεριφορά. Οι στατιστικές, άλλωστε, δείχνουν ότι οι κοινότητες που στερούνται ομαλού οικογενειακού βίου παράγουν περισσότερη εγκληματικότητα.
Οι πολιτιστικές αξίες και οι πεποιθήσεις μπορούν επίσης να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο. Η φυλή Gebusi στη Νέα Γουινέα, για παράδειγμα, δεν είναι ιδιαίτερα επιθετική. Ωστόσο το ποσοστό ανθρωποκτονιών μεταξύ των μελών της είναι από τα υψηλότερα στον κόσμο. Γιατί; Μια εξήγηση είναι ότι πιστεύουν στη μαγεία και θεωρούν ότι το να σκοτώσουν κάποιον που πιστεύεται ότι ασκεί θανατηφόρα μαγεία είναι επιτρεπτό στο πλαίσιο του πολιτισμού τους.
Υπάρχουν και άλλα στοιχεία που μπορούν να μας ωθήσουν και να μας κάνουν βίαιους. Οι ψυχικές διαταραχές ή βλάβες του εγκεφάλου, για παράδειγμα, μπορεί να επηρεάσουν την κρίση και την αντίληψη μας. Οι περιπτώσεις αυτές είναι ακραίες, ωστόσο συμβαίνουν.
Μέσα σε ένα πληθυσμό, ορισμένα εξωτερικά χαρακτηριστικά μπορεί να αποτελούν ένδειξη επιθετικότητας. Σύμφωνα με τους επιστήμονες από τις αναλογίες του προσώπου ενός ποδοσφαιριστή μπορεί κανείς να μαντέψει το πόσο επιθετικά θα παίξουν στο Παγκόσμιο Κύπελλο. Είναι πιθανό το φαινόμενο αυτό να σχετίζεται με την τεστοστερόνη που επηρεάζει το σχήμα του προσώπου και έχει συνδεθεί με την ανταγωνιστική και επιθετική συμπεριφορά.
Η μελέτη δείχνει ότι οι άνδρες που έχουν μεγαλύτερη συμμετρία - και πιθανώς έχουν υποστεί λιγότερες μεταλλάξεις σε σχέση με εκείνους με μικρότερη συμμετρία - είναι πιο βίαιοι. Με άλλα λόγια, η βία μπορεί να είναι απλά ένα μέρος της ανθρώπινης φύσης.
Οι παράγοντες που παίζουν ρόλο στην επιθετική συμπεριφορά είναι πολλοί. Μερικοί είναι βιολογικοί και χρονολογούνται πριν από τον άνθρωπο, καθώς προϋπήρχαν του είδους. Άλλοι αποτελούν μέρος των κοινωνικών και πολιτιστικών πρακτικών μας. Δεν έχουμε όλες τις απαντήσεις στο ερώτημα τι μας κάνει να είμαστε τελικά ένα βίαιο είδος. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν οφείλουμε να θέτουμε πάντα τις κατάλληλες ερωτήσεις μήπως και βρούμε τη σωστή απάντηση.

Γιατί γινόμαστε επιθετικοί ακόμη και σε ένα γλυκό πλάσμα;

Το να θέλουμε να... τσιμπήσουμε το μάγουλο ενός μωρού ή να ζουλήξουμε στην αγκαλιά μας ένα κουτάβι μοιάζει με επιθετική συμπεριφορά, αφού λογικά η  αντίδραση μας θα έπρεπε να είναι να επιδείξουμε μια πιο προσεκτική μεταχείριση, Οι ερευνητές λένε ωστόσο ότι πρόκειται για κάτι φυσιολογικό.
Η Ρεμπέκα Ντάιερ, πτυχιούχος ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Γέιλ, που παρουσίασε την έρευνα στο ετήσιο συνέδριο του Συλλόγου Προσωπικότητας και Κοινωνικής Ψυχολογίας, ανέφερε ότι η επιθετική αυτή αντίδραση μπορεί να παρομοιαστεί με "μια κατάσταση απώλειας του αυτοελέγχου μας".

Γιατί γινόμαστε επιθετικοί ακόμη και σε ένα γλυκό πλάσμα;

Οι εθελοντές έπρεπε να βαθμολογήσουν τις εικόνες που τους παρουσιάζονταν με βάση το πόσο τους έκαναν να "χάνουν τον έλεγχο". Οι ερευνητές παρατήρησαν ότι τα μικρά, χαριτωμένα ζωάκια προκάλεσαν περισσότερες αντιδράσεις σε σχέση με τις  φωτογραφίες άλλων ζώων π.χ. ενός ενήλικου σκυλιού.
Οι ερευνητές στη συνέχεια πραγματοποίησαν και δεύτερο πείραμα, όπου οι εθελοντές  κλήθηκαν να κοιτάξουν μια σειρά από "γλυκές", αστείες και ουδέτερες φωτογραφίες και να σπάσουν φυσαλίδες από ένα νάιλον ανάλογα με τα συναισθήματα που τους προκαλούσαν. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ο μέσος όρος των σπασμένων φυσαλίδων ήταν 120 στις "γλυκές" φωτογραφίες, 100 στις ουδέτερες και 80 στις αστείες.

 http://www.pathfinder.gr/