Daniel Kahneman - ΕΝΑ ΝΟΗΤΙΚΟ ΠΕΙΡΑΜΑ

Σκεφτείτε τις επιλογές των διακοπών. Προτιμάτε να απολαύσετε μια χαλαρωτική εβδομάδα στη γνώριμη παραλία που πήγατε πέρυσι; Ή ευελπιστείτε να εμπλουτίσετε τις αποθηκευμένες, αναμνήσεις των καλοκαιρινών εμπειριών σας;

Έχουν αναπτυχθεί ξεχωριστές βιομηχανίες που φροντίζουν για αυτές τις εναλλακτικές προοπτικές: τα θέρετρα προσφέρουν τονωτική χαλάρωση· ο τουρισμός βοηθά στο να κατασκευαστούν ιστορίες και να συλλέγουν αναμνήσεις. Η φρενήρης λήψη φωτογραφιών από πολλούς τουρίστες υποδηλώνει ότι η αποθήκευση αναμνήσεων είναι συχνά σημαντικός στόχος, ο οποίος διαμορφώνει τα σχέδια των διακοπών και τη σχετική εμπειρία.

Ο φωτογράφος, δεν βλέπει τη σκηνή ως μια στιγμή που πρέπει να απολαύσει, αλλά ως τον σχεδίασμά μιας μελλοντικής ανάμνησης. Οι φωτογραφίες ίσως να είναι χρήσιμες στον ενθυμητικό εαυτό —αν και σπανίως τις κοιτάμε για πολλή ώρα ή με τη συχνότητα που αναμέναμε—, αλλά ίσως η φωτογράφηση δεν αποτελεί για τον βιωματικό εαυτό του τουρίστα τον καλύτερο τρόπο να απολαύσει το θέαμα.

Σε πολλές περιπτώσεις αξιολογούμε τις τουριστικές διακοπές με βάση την ιστορία και τις αναμνήσεις που προσδοκούμε να αποθηκεύσουμε. Η λέξη αλησμόνητες χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει τις καλύτερες στιγμές των διακοπών, και αποκαλύπτει κατηγορηματικά τον στόχο της εμπειρίας. Σε άλλες καταστάσεις —στον νου μου έρχεται η αγάπη—, η δήλωση ότι η παρούσα στιγμή θα μείνει αξέχαστη, αν και δεν ισχύει πάντοτε, αλλάζει τον χαρακτήρα της στιγμής. Μια ενσυνείδητα αξέχαστη εμπειρία κερδίζει βαρύτητα και σημασία, που αλλιώς δεν θα είχε.

Ο Ed Diener και η ομάδα του παρουσίασαν στοιχεία για το ότι οι διακοπές επιλέγονται από τον ενθυμητικό εαυτό.

Ζήτησαν από φοιτητές να κρατήσουν ημερολόγιο, καταγράφοντας ημερήσιες αξιολογήσεις των βιωμάτων τους στη διάρκεια των ανοιξιάτικων διακοπών. Οι φοιτητές βαθμολόγησαν συνολικά τις διακοπές τους όταν έφθασαν στο τέλος τους. Απάντησαν επίσης αν σκόπευαν να επαναλάβουν ή όχι τις διακοπές που μόλις είχαν τελειώσει.

Έπειτα από στατιστικές αναλύσεις, διαπιστώθηκε ότι οι προθέσεις για τις μελλοντικές διακοπές καθορίστηκαν εξ ολοκλήρου από την τελική αξιολόγηση —ακόμη και όταν η βαθμολογία δεν απεικόνιζε με ακρίβεια την ποιότητα των βιωμάτων που είχαν περιγράφει στο ημερολόγιο. Όπως και στο πείραμα του κρύου χεριού, σωστά ή λανθασμένα, όταν οι άνθρωποι αποφασίζουν για το αν θα επαναλάβουν ή όχι μια εμπειρία επιλέγουν με βάση τις αναμνήσεις.

Ένα νοητικό πείραμα για τις επόμενες διακοπές σας θα επιτρέψει να παρατηρήσετε τη στάση σας απέναντι στον βιωματικό εαυτό σας.

Στο τέλος των διακοπών, όλες οι φωτογραφίες και οι βιντεοταινίες σου θα καταστραφούν. Επιπλέον, θα πιεις ένα φάρμακο που θα εξαφανίσει όλες τις αναμνήσεις των διακοπών.

Πώς θα επηρεάζονταν τα σχέδιά σου από αυτή την προοπτική; Πόσα θα ήσουν διατεθειμένος να πληρώσεις για τις συγκεκριμένες διακοπές, σε σχέση με τις συνήθεις διακοπές που μένουν αξέχαστες;

Αν και δεν έχω μελετήσει επαρκώς τις αντιδράσεις σε αυτό το σενάριο, έπειτα από συζητήσεις με συνεργάτες μου έχω την εντύπωση ότι η αποδυνάμωση των αναμνήσεων μειώνει σημαντικά την αξία του βιώματος. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τον εαυτό τους σαν να ήταν αμνησιακος ασθενής, επιλέγοντας να μεγιστοποιήσουν τη συνολική ευχαρίστηση με το να επιστρέφουν εκεί όπου στο παρελθόν υπήρξα ευτυχισμένοι.

Ωστόσο, μερικοί λένε ότι δεν θα έκαναν τον κόπο για το ταξίδι αυτό, αποκαλύπτοντας έτσι ότι ενδιαφέρονται μόνο για τον ενθυμητικό εαυτό τους και νοιάζονται λιγότερο για τον αμνησιακό βιωματικό εαυτό τους απ’ ό,τι για έναν αμνησιακό άγνωστο. Πολλοί επισημαίνουν ότι ούτε οι ίδιοι θα αποφάσιζαν να σκαρφαλώσουν σε βουνά ή να πεζοπορήσουν στη -ζούγκλα ούτε θα προέτρεπαν κάποιο άλλο αμνησιακό άτομο να κάνει κάτι τέτοιο, διότι τέτοιες εμπειρίες είναι κατά κύριο λόγο επώδυνες σε πραγματικό χρόνο και κερδίζουν αξία από την προσδοκία ότι τόσο ο πόνος όσο και η χαρά της επίτευξης του στόχου θα μείνουν αλησμόνητα.

Για ένα άλλο νοητικό πείραμα,

φανταστείτε ότι αντιμετωπίζετε μια επώδυνη χειρουργική επέμβαση κατά την οποία πρέπει να παραμείνετε ξύπνιος. Σας ενημερώνουν ότι θα ουρλιάζετε από τον πόνο και θα παρακαλάτε τον χειρουργό να σταματήσει. Ωστόσο, σας υπόσχονται ότι θα χορηγήσουν ένα ιδιαίτερο φάρμακο που θα εξαλείψει πλήρως την ανάμνηση του επεισοδίου·. Πώς αισθάνεστε για μια τέτοια προοπτική;

Εδώ, πάλι, οι ανεπαρκώς μελετημένες παρατηρήσεις μου δείχνουν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι είναι εντυπωσιακά αδιάφοροι για τους πόνους του βιωματικού εαυτού τους. Μερικοί δηλώνουν ότι δεν τους νοιάζει καθόλου. Άλλοι νιώθουν όπως εγώ —δηλαδή, λύπη για τον βιωματικό μου εαυτό που υποφέρει, αλλά όχι περισσότερη από όση θα αισθανόμουν για κάποιον σφαδάζοντα από τους πόνους άγνωστο.

Όσο παράξενο και αν ακούγεται, είμαι ο ενθυμητικός μου εαυτός· ο βιωματικός μου εαυτός, εκείνος που ζει τη ζωή μου, μου φαίνεται άγνωστος.

***

Daniel Kahneman  – Σκέψη, αργή και γρήγορη 
Αντικλείδι , https://antikleidi.com