ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΣΩΣΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗΣ ΣΥΝΗΘΕΙΑΣ

Μολονότι στις μέρες μας όλοι αναγνωρίζουμε πρόθυμα ότι οι «σωστές» διατροφικές συνήθειες αποτελούν μία από τις βασικές προϋποθέσεις της καλής υγείας, πολύ μεγάλο ποσοστό ανθρώπων αντιμετωπίζει σοβαρά ιατρικά προβλήματα που προκαλούνται από εσφαλμένες διατροφικές εμμονές: από το πολύ γνωστό ανορεκτικό-βουλιμικό σύνδρομο μέχρι την πιο πρόσφατη, αλλά ανησυχητικά αυξανόμενη, διαταραχή της «ορθορεξίας», που επιβάλλει στα άτομα που την υιοθετούν οικειοθελώς να τρέφονται αποκλειστικά με ό,τι τα ίδια θεωρούν «υγιή τροφή».

Παρά τη φαινομενικά καλή αρχική πρόθεσή τους να τρώνε αποκλειστικά υγιείς τροφές, οι ορθορεκτικοί και οι ορθορεκτικές επιβάλλουν στον εαυτό τους τόσο αυστηρούς διατροφικούς περιορισμούς που, τελικά, θέτουν σε σοβαρό κίνδυνο την υγεία τους και μετατρέπουν την κοινωνική ζωής τους σε κόλαση.

Οπως εξάλλου συμβαίνει και με άλλες ακραίες διατροφικές «επιλογές» –π.χ. με την ανορεξία και την αυστηρή ή ολική χορτοφαγία (βιγκανισμός)– η ορθορεξία μπορεί κάλλιστα να οδηγήσει σε εντελώς παρανοϊκές έμμονες με την τροφή, που συνήθως υποκρύπτουν βαθύτερες ψυχολογικές διαταραχές.

Η «ορθορεξία» είναι απλώς διατροφική μόδα ή βιοψυχολογική διαταραχή;

Σήμερα, σχεδόν οι πάντες παραδέχονται ότι μια υγιεινή, ισορροπημένη και «σωστή» θερμιδικά δίαιτα συμβάλλει αποφασιστικά στην παράταση του προσδόκιμου ζωής, γεγονός που έχει κατ’ επανάληψη επιβεβαιωθεί με πειράματα πάνω σε ζώα και με πιο έμμεσους βιοϊατρικούς τρόπους στους ανθρώπους.

Τι συμβαίνει, όμως, όταν κάποιος ακολουθεί μία εντελώς ακατάλληλη δίαιτα, που του επιβάλλεται από τα εκάστοτε κοινωνικά-πολιτισμικά πρότυπα και όχι από τις πραγματικές του ανάγκες;

Τότε, αυτή η ακατάλληλη για το άτομο δίαιτα επιφέρει τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα: προκαλεί σοβαρές και μόνιμες διαταραχές της ισορροπίας του οργανισμού, οι οποίες, κατά κανόνα, οδηγούν στις πολύ διαδεδομένες «κοινωνικές» παθήσεις, όπως καρδιαγγειακά νοσήματα, ορισμένες μορφές καρκίνου και σοβαρές ψυχικές διαταραχές.

Γεγονός που επιβεβαιώνεται από όλες τις ιατρικές στατιστικές μελέτες: πάνω από το 50% των πρόωρων θανάτων από σοβαρές ασθένειες, μεταξύ των οποίων το 35% περίπου από καρκίνο, οφείλεται ή σχετίζεται άμεσα με την κακή διατροφή.

Διόλου περίεργο, λοιπόν, ότι ένας όλο και μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων στη Δύση ενδιαφέρονται για την ποιότητα και την προέλευση της τροφής που καταναλώνουν οι ίδιοι και η οικογένειά τους.

Ενα νέο διατροφικό σύνδρομο

Οταν η ζωτική και απολύτως εύλογη ανάγκη για κατανάλωση υγιεινών τροφών μετατρέπεται σε ανεξέλεγκτη ψυχολογική εμμονή για υπερβολικά περιορισμένο τύπο διατροφής, που αυθαίρετα θεωρείται ως ο πιο υγιής, τότε οι ειδικοί διατροφολόγοι ψυχίατροι μιλάνε για «νευρική ορθορεξία» (orthorexia nervosa).

Πρόκειται για μια ασυνήθιστη ιατρική διάγνωση που πρώτος την εισήγε, το 1977, ο Αμερικανός εναλλακτικός γιατρός-διαιτολόγος Στίβεν Μπράτμαν (Steven Bratman).

Μόνο όμως, το 2004, θα δημοσιευτεί από μια ομάδα Ιταλών γιατρών η πρώτη εμπεριστατωμένη έρευνα αυτού του αξιοπερίεργου αλλά ιδιαίτερα επίμονου διατροφικού ψυχοσωματικού συνδρόμου.

«Ηταν η περίοδος των τρελών αγελάδων και ο πανικός για την υγιεινή διατροφή ήταν συλλογικός όταν αποφασίσαμε να διερευνήσουμε αυτό το φαινόμενο», δήλωσε κατόπιν ο Λορέντζο Μ. Ντονίνι, καθηγητής Διατροφολογίας στην Ιατρική Σχολή της Ρώμης και διευθυντής αυτής της πρώτης σημαντικής έρευνας.

Εκτοτε, σε όλο τον κόσμο πραγματοποιήθηκαν πολυάριθμές μελέτες που, επιβεβαιώνοντας τα συμπεράσματα των Ιταλών ερευνητών, διαπίστωσαν ότι αυτή η διατροφική διαταραχή ξεκινά πάντοτε από την επιθυμία των ατόμων να ελέγξουν απόλυτα την ποιότητα της διατροφής τους, να βρουν δηλαδή την ιδανική για την υγεία τους δίαιτα.

Μια νόμιμη και εύλογη επιθυμία που στις περισσότερες περιπτώσεις αποδεικνύεται, δυστυχώς, ψευδαισθητική και επηρεάζει δραματικά το σύνολο της ζωής αυτών των ατόμων.

Αντίθετα με ό,τι ισχύει για τους ανορεξικούς και τους βουλιμικούς, τα άτομα που υποφέρουν από ορθορεξία δεν ενδιαφέρονται για την ποσότητα της τροφής που καταναλώνουν καθημερινά, αλλά αποκλειστικά για την ποιότητά της και τις συνέπειές της στην υγεία τους: η απώλεια βάρους και η σωματική εμφάνισή τους δεν αποτελούν πρωταρχικούς στόχους των ορθορεκτικών.

Σε ακραίες περιπτώσεις, όμως, είναι ικανοί να μη φάνε τίποτα για πάρα πολλές ημέρες, αν πιστεύουν (εσφαλμένα) ότι η διαθέσιμες τροφές είναι μολυσμένες ή αν τις θεωρούν ανθυγιεινές!

Ομως, πού ακριβώς βρίσκεται το όριο ανάμεσα στο φυσιολογικό και το παθολογικό και πότε η φροντίδα για μια καθαρή και υγιή διατροφή μετατρέπεται σε ψυχοπαθολογική και σωματική εμμονή; Η απάντηση δεν είναι προφανής, δεδομένου ότι τα διατροφικά μας ήθη και οι κανόνες υγιεινής αλλάζουν από εποχή σε εποχή. Εντούτοις, οι περισσότεροι ειδικοί μπορούν σχετικά εύκολα να καταλάβουν πότε η διατροφική συμπεριφορά ενός ατόμου είναι υπερβολικά ή και παράλογα ανελαστική σε σημείο που να βλάπτει εμφανώς την υγεία του.

Η λίγο πολύ αυθαίρετη αλλά συστηματική αποφυγή ορισμένων θρεπτικά απαραίτητων και ενεργειακά πλούσιων τροφών έχει, συνήθως, δραματικές επιπτώσεις για τη σωματική αλλά και την ψυχική-διανοητική υγεία των φανατικών ορθορεκτικών.

Η ανθυγιεινή εμμονή με την υγιεινή τροφή

Μια πολύ χαρακτηριστική περίπτωση ακραίας ορθορεκτικής συμπεριφοράς είναι ο Α., ένας εικοσιοκτάχρονος Αμερικανός που ζυγίζει μόνο 43 κιλά, το μισό δηλαδή απ’ ό,τι θα έπρεπε να είναι το φυσιολογικό του βάρος με βάση το ύψος του.

Η περίπτωσή του μελετήθηκε από τον ψυχίατρο Ryan Moroze και την παρουσίασε αναλυτικά, το 2015, σε σχετικό άρθρό του στο ιατρικό περιοδικό «Psychosomatics».

Οπως διαπίστωσε έκπληκτος ο R. Moroze, αυτός ο ορθορεκτικός επί τρία χρόνια τρέφονταν αποκλειστικά με εμπλουτισμένους πρωτεϊνικούς χυμούς φρούτων, τους οποίους ετοίμαζε ο ίδιος στο σπίτι του, προσθέτοντας στο διάλυμα φακελάκια από αμινοξέα σε σκόνη.

Ο νεαρός άνδρας άρχισε, σταδιακά, να περιορίζει δραστικά τη διατροφή του επειδή ήταν δυσκοίλιος, όμως, με το πέρασμα του χρόνου, τα κίνητρά του άλλαξαν και κατέληξε να επιλέγει την τροφή του με κάποια πολύ προσωπικά αλλά εμφανώς αυθαίρετα κριτήρια υγιεινής διατροφής.

Ετσι, όταν μεταφέρθηκε επειγόντως στο νοσοκομείο, οι γιατροί διαπίστωσαν ότι όχι μόνο ήταν εμφανώς υποσιτισμένος και υπέφερε από δυσκοιλιότητα, επιπλέον είχε έλλειμμα τεστοστερόνης, τα δόντια και τα οστά του είχαν αρχίσει να καταστρέφονται, τα λευκά αιμοσφαίρια είχαν μειωθεί δραματικά, ενώ η καρδιά του είχε εξασθενίσει επικίνδυνα. Βρισκόταν σε πλήρη νοητική σύγχυση και μιλούσε αδιάκοπα για τα μπρόκολα και τις μαγικές ευεργετικές ιδιότητες που διαθέτουν.

Η νοητική σύγχυση φαίνεται πως είναι ένα πολύ κοινό χαρακτηριστικό όλων των ορθορεκτικών, ανεξαρτήτως φύλου.

Βασιζόμενοι σε κάποιες επιστημονικά ορθές πληροφορίες σχετικά με ορισμένες τροφές, μπορούν –εντελώς αυθαίρετα!– να καταλήξουν σε σχοινοτενή και εντελώς αβάσιμα συμπεράσματα σχετικά με τις πραγματικές διατροφικές ανάγκες τους.

Επίσης, πολύ συχνά, έχει διαπιστωθεί ότι αυτά τα άτομα επηρεάζονται από μυστικιστικές θρησκευτικές αντιλήψεις σχετικά με τη διατροφή, τις οποίες χωρίς καθοδήγηση τις ερμηνεύουν αυθαίρετα και κατά το δοκούν.

Ομως, η παρανοϊκή εμμονή τους σχετικά με την ποιότητα ή την «καθαρότητα» των τροφών δεν σχετίζεται, συνήθως, με θρησκευτικές προκαταλήψεις, ούτε και με τους φόβους ή τις ευαισθησίες τους για το οικολογικό περιβάλλον και τις ελεεινές συνθήκες διατροφής των κατοικίδιων ζώων.

Οι βάσιμες αρχικές υποψίες των ορθορεκτικών ανδρών και γυναικών μετουσιώνονται σταδιακά και εντελώς αυθαίρετα σε μια συχνά παρανοϊκή και ανεξέλεγκτη ψύχωση με την τροφή: η τροφή για να την καταναλώνουν θα πρέπει να είναι εντελώς καθαρή, αμίαντη, σχεδόν υπερφυσικά... «αγνή».

Για τα άτομα αυτά η προετοιμασία του καθημερινού φαγητού αποδεικνύεται μια εξαιρετικά σύνθετη διεργασία, καθώς και η συμβίωση με τους άλλους ανθρώπους που δεν μοιράζονται τις διατροφικές ανησυχίες τους.

Μέχρι σήμερα, η ορθορεξία δεν αναγνωρίζεται επίσημα ως ψυχική νόσος και δεν περιλαμβάνεται στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών.

Παρ' όλα αυτά, είναι μια τόσο επίμονη και επικίνδυνη διαταραχή, ώστε η τρέχουσα ψυχοθεραπευτική ή, στις πιο ακραίες περιπτώσεις, ψυχιατρική αντιμετώπιση αυτών των περιπτώσεων θα πρέπει να θεωρείται όχι μόνο θεμιτή αλλά και επιβεβλημένη.

Οι πιο διαδεδομένες ανθρώπινες διαιτολογικές διαταραχές

Τι μας ωθεί να συνεχίζουμε να τρώμε «μέχρι σκασμού», ενώ νιώθουμε χορτάτοι, ή να μη θέλουμε να «βάλουμε μπουκιά στο στόμα μας», μολονότι ο οργανισμός μας αποζητά απεγνωσμένα τροφή; Βουλιμία και ανορεξία αποτελούν δύο ακραίες και δυστυχώς διόλου σπάνιες εκδηλώσεις των νέων διατροφικών διαταραχών, που τείνουν να προσλάβουν επιδημικές διαστάσεις στις πιο ανεπτυγμένες οικονομικά κοινωνίες.

Πάνω από τα δύο τρίτα όσων υποφέρουν από βουλιμία ή ανορεξία δεν καταφέρνουν να θεραπευτούν πλήρως, ακόμη και ύστερα από πολυετή ψυχοθεραπεία. Γεγονός που, στις μέρες μας, έχει ενισχύσει σημαντικά τη νευροβιολογική προσέγγιση και εξήγηση των διατροφικών ανωμαλιών: πίσω από την απουσία αντιδράσεων ικανοποίησης ή ευχαρίστησης κατά τη λήψη τροφής κρύβεται συχνά κάποια ανωμαλία στο νευρωνικό κύκλωμα που εντοπίζεται στον δικτυωτό σχηματισμό στο βάθος του εγκεφάλου και ρυθμίζει τα αισθήματα ευχαρίστησης.

Η εκδήλωση τόσο της ανορεκτικής όσο και της βουλιμικής διατροφικής συμπεριφοράς συσχετίζεται με τη δυσλειτουργία ορισμένων και ήδη γνωστών νευρωνικών κυκλωμάτων του εγκεφάλου μας, τα οποία δεν είναι σε θέση να παραγάγουν τα συνήθη αισθήματα ευχαρίστησης και ικανοποίησης που φυσιολογικά θα έπρεπε να βιώνει κάθε άνθρωπος όταν τρώει. Απ' ό,τι φαίνεται, λοιπόν, το να εμμένουμε σε αποκλειστικά κοινωνικές-πολιτισμικές «εξηγήσεις» σχετικά με τα αίτια των μόνιμων διατροφικών απορρυθμίσεων μας εμποδίζει να αναγνωρίσουμε τους πραγματικούς βιοψυχολογικούς μηχανισμούς που εμπλέκονται στην εδραίωση τέτοιων αφύσικων και αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών.

Το σύνδρομο της βουλιμίας-ανορεξίας

Η λεγόμενη «ψυχογενής ανορεξία» εκδηλώνεται είτε ως «εκούσια» και παρατεταμένη αποχή από τη λήψη τροφής είτε ως εναλλαγή βουλιμικών και ανορεκτικών κρίσεων. Πολύ συχνά οι ανορεξικοί, υποκύπτοντας στους διατροφικούς πειρασμούς, καταβροχθίζουν τεράστιες ποσότητες τροφών, τις οποίες αμέσως μετά φροντίζουν να αποβάλλουν προκαλώντας τεχνητά εμετό ή παίρνοντας μεγάλες ποσότητες καθαρτικών και διουρητικών ουσιών.

Συνήθως, αποδίδουμε τα αίτια των σοβαρών διατροφικών διαταραχών αποκλειστικά σε «εξωγενείς» κοινωνικούς ή, έστω, ψυχολογικούς παράγοντες: π.χ. στην παραπλανητική προπαγάνδα από τα ΜΜΕ, στα αφύσικα πρότυπα ομορφιάς, κ.ο.κ. Και είναι αλήθεια ότι για τους περισσότερους δημιουργούς της σύγχρονης μόδας και των χολιγουντιανών προτύπων σωματικής αισθητικής τα υπερβολικά αδύνατα, σχεδόν εξαϋλωμένα σώματα αποτελούν πραγματική ιδεοληψία.

Μια εντελώς παράλογη διαιτολογικά και απάνθρωπη κοινωνικά επιταγή, που όλο και πιο συχνά «μεταφράζεται» σε κάποια δυσδιάγνωστη ψυχοσωματική πάθηση. Η ιδεοληπτική εμμονή με το σωματικό βάρος και οι νέες υποθερμιδικές δίαιτες που αυτή συνεπάγεται, οδηγούν στις ανορεκτικές παθήσεις που πλήττουν κυρίως τις γυναίκες –αλλά και αρκετούς άνδρες!– που βρίσκονται σε ηλικία υψηλού κινδύνου (από 12 έως 40 ετών).

Και τα σωματικά συμπτώματα αυτής της δήθεν «κοινωνικής» ανορεξίας είναι σε όλους ορατά: κάτισχνα, εξαϋλωμένα κορμιά, με βάρος κάτω από το 80% αυτού που θα έπρεπε να είναι με βάση το ύψος και την ηλικία τους.

Ειδικότερα, τα θηλυκά θύματα της ανορεξίας εκδηλώνουν, εκτός από τον παρανοϊκό τρόμο μήπως παχύνουν, και άλλες οργανικές διαταραχές, π.χ. αμηνόρροια επί τρεις συνεχόμενους έμμηνους κύκλους, εξάλειψη κάθε σεξουαλικής επιθυμίας, κρίσεις κατάθλιψης, κ.ά.

Σπύρος Μανουσέλης
Πηγή: efsyn.gr