Ευρωπαϊκή Ένωση , Κρίσεις του παρελθόντος , Κρίσεις του παρόντος

Τα οράματα αποκτούν αξία και λόγο ύπαρξης όταν υλοποιούνται σε συνθήκες πραγματικότητας, με βασικό γνώμονα την ανθρώπινη φύση, και άρα ό,τι απορρέει από αυτήν είναι ατελές. Αφού ξεκαθαρίσουμε ότι τα οράματα δεν διαθέτουν αποκλειστικούς αντιπροσώπους ούτε αποτελούν πλεονέκτημα καλών προθέσεων εκ μέρους ιδεολογιών που τα επικαλούνται κυρίως για να τα καταστρατηγούν, δεν οικοδομούν και κυρίως δεν υπόσχονται τέλειες κι αψεγάδιαστες κοινωνίες αλλά όσο το δυνατόν πληρέστερες.

Το ευρωπαϊκό εγχείρημα, που απαιτούσε ταυτόχρονα και τη σταδιακή ανάπτυξη κοινών πολιτικών, ήρθε εξ αρχής αντιμέτωπο με ένα σοβαρότατο και δυσεπίλυτο πρόβλημα καθώς δημιουργείτο μια Ευρωπαϊκή Ένωση συνεργασιών από την οποία έλειπαν οι Ευρωπαίοι πολίτες. Με δυο λόγια, η Ευρώπη ως κοινότητα άρχισε να χτίζεται ανάποδα, από τα πάνω προς τα κάτω, έτσι ώστε η θεμελίωσή της να είναι αμφίρροπη. Βέβαια, η πολυεθνική αυτή συνεργασία δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με συνθήκες αλλά όφειλε να αντιμετωπιστεί σαν μια συνεχώς εξελισσόμενη διαδικασία η οποία δεν έχει προδιαγεγραμμένο τέλος. 

Ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στις προκλήσεις που καλείται να επιλύσει Ευρώπη είναι οι εθνικές συνειδήσεις, τα εθνικά ακροατήρια, οι εθνικές πολιτικές που εφαρμόζουν οι εκάστοτε κυβερνήσεις προκειμένου να υπερασπιστούν το εθνικό τους συμφέρον. Η πρόκληση είναι μεγάλη και τα ενδεχόμενα αποτελέσματα μιας παρόμοιας υπερεθνικής πολιτικής εξαιρετικά αμφίβολα. Απαιτείται ιδιαίτερη πολιτική γενναιότητα ώστε οι εθνικές κυβερνήσεις να πείσουν τα αντίστοιχα ακροατήριά τους να υπερβούν τα όριά τους, και ο Γερμανός, ο Γάλλος ή ο Έλληνας πολίτης, για παράδειγμα, να σκέφτονται σαν Ευρωπαίοι πολίτες.

Τα εθνικά κράτη συνεπώς αποτελούν ένα ισχυρότατο ανάχωμα για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Αυτό έγινε φανερό ιδιαίτερα από το 2008, όταν ξέσπασε η κρίση χρέους στις ΗΠΑ και βρήκε την Ευρώπη πραγματικά απροετοίμαστη, με συνέπεια να δημιουργηθεί ένα κύμα μαζικής αμφισβήτησής της που υποκινήθηκε εντόνως από τον ακροδεξιό εθνικολαϊκισμό και την αριστερή αριβίστικη ρητορεία. Καθώς δεν είχε προβλεφθεί κάτι παρόμοιο, τα ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά συστήματα δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν – απουσία κάθε αμυντικού μηχανισμού – σταθεροποιητικά. Ταυτόχρονα, η Ευρώπη βρέθηκε αντιμέτωπη με την εξίσου σημαντική κρίση του προσφυγικού. Ανθρωπιστική, οικονομική κρίση και προσφυγικό δεν αντιμετωπίστηκαν μέσα από μιαν ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική, πράγμα που δίχασε τους ευρωπαϊκούς λαούς και ανέδειξε μιαν ανήμπορη Ευρώπη, δημιουργώντας ένα σημαντικό ρεύμα ευρωσκεπτικισμού σ’ ολόκληρη την ήπειρο. Σαν επιστέγασμα όλων αυτών των συνεπειών και με την έκδηλη ανικανότητα χειρισμών των Ευρωπαίων ηγετών, ήρθε και το Brexit. 

Παρά ταύτα, η γενικευμένη αμφισβήτηση της Ευρώπης φαίνεται να έφτασε στα όριά της και να μην είναι ικανή να τινάξει στο αέρα μιαν Ένωση με σημαντικά επιτεύγματα και σημαντικότερη ακόμα προοπτική.

Κρίσεις του παρελθόντος

Να τονίσουμε ότι από την επίσημη ίδρυσή της, η Ε.Ε. δεν έρχεται για πρώτη φορά αντιμέτωπη με σοβαρά προβλήματα. Στο παρελθόν, η πορεία για την υλοποίηση της «ευρωπαϊκής ιδέας» ήρθε αντιμέτωπη με την απόρριψη του σχεδίου αμυντικής Κοινότητας. Θυμίζουμε εν τάχει ότι επιδίωξη του σχεδίου ήταν ο σχηματισμός μίας πανευρωπαϊκής αμυντικής δύναμης, ως εναλλακτικού σχεδίου στην πρόταση προσχώρησης της Γερμανίας στο ΝΑΤΟ, η οποία απέβλεπε στην αξιοποίηση του όποιου στρατιωτικού δυναμικού της Γερμανίας σε περίπτωση σύγκρουσης με το σοβιετικό μπλοκ. Η πρόταση του σχεδίου ήταν γαλλική, ωστόσο, καταψηφίστηκε από την Εθνοσυνέλευση της Γαλλίας. Κατόπιν, τα κράτη-μέλη της ΕΟΚ αναζήτησαν μία κοινή εξωτερική ευρωπαϊκή πολιτική μέσω των σχεδίων Fouchet (1959-1962) που υποστήριζε και ο Σαρλ ντε Γκολ, σχέδια τα οποία επίσης απέτυχαν. 

Η κοινή εξωτερική ευρωπαϊκή πολιτική εδραιώθηκε τελικά με την Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνεργασία (ΕΠΣ, 1970), η οποία αποτέλεσε πρόγονο της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ, 1992). Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση, το ΝΑΤΟ και παλαιότερα η Δυτική Ευρωπαϊκή Ένωση, πραγματοποιούν ορισμένους στόχους της ΕΑΚ (Ευρωπαϊκή Αμυντική Κοινότητα) αλλά σε πολύ περιορισμένο βαθμό, αδυνατώντας να προσεγγίσουν τον υπερεθνικό στρατιωτικό έλεγχο που επιδίωκε η δημιουργία της ΕΑΚ. Σοβαρή ένταση δημιουργήθηκε με την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ώστε να αποκτήσει η Κοινότητα δικό της μηχανισμό για την άντληση πόρων. Η διαφωνία μεταξύ του Ντε Γκολ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έφτασε στα άκρα και έμεινε γνωστή ως η κρίση της «άδειας καρέκλας». Η λύση στην κρίση της «άδειας καρέκλας» ήρθε το 1969 με την παραίτηση του Ντε Γκολ και την άνοδο στην εξουσία του Ζωρζ Πομπιντού, οπότε και συμφωνήθηκε στη Χάγη η άντληση πόρων για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, καθιερώνοντας έτσι τον προϋπολογισμό της ΕΟΚ. 

Σοβαρές διαφωνίες και κλυδωνισμοί υπήρξαν σε ζητήματα σχετικά με τη νομισματική ενοποίηση, όπως και με τη γερμανική επανένωση, αλλά και με τους ανταγωνισμούς εντός της ζώνης του ευρώ. Από την άλλη, θα ήταν παραλογισμός και εκτός πραγματικότητας, ένα παρόμοιο, ιστορικών διαστάσεων εγχείρημα να μην αντιμετωπίζει δυσκολίες και να μη βρίσκεται αντιμέτωπο με απρόβλεπτες εξελίξεις και καταστάσεις. 

Κρίσεις του παρόντος

Στην παρούσα φάση η Ε.Ε. καλείται να αντιμετωπίσει το Brexit και τις σχέσεις της με τη Μεγάλη Βρετανία. Πρόκειται για μιαν υπόθεση εν εξελίξει. Επίσης, μεγάλο πρόβλημα αποτελεί η αντιμετώπιση του προσφυγικού η οποία διχάζει έντονα τις χώρες-μέλη με εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις. Ακόμα, στη σημερινή Ευρώπη εκκρεμούν δυο σοβαρές εκλογικές αναμετρήσεις, ενώ έχουν ήδη αποφευχθεί πιθανά προβλήματα μετά τις πρόσφατες εκλογές στην Ολλανδία. Μέσα σ’ αυτό το ασφυκτικό περιβάλλον, η Ε.Ε. καλείται να επανεξετάσει τις σχέσεις της με την Τουρκία του Ερντογάν και κυρίως με την Αμερική του Ντόναλντ Τραμπ.

Για όλες αυτές οι εξελίξεις είναι φανερό ότι απαιτούνται γενναίες αποφάσεις και νέοι σχεδιασμοί. Άρα, το πιθανότερο είναι να βρισκόμαστε μπροστά σε μιαν Ευρώπη που δεν μπορεί να λειτουργήσει έτσι όπως λειτουργούσε ώς σήμερα. Η Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με τον ίδιο της τον τρόπο λειτουργίας, με το πώς δηλαδή θα επιλέξει να συνεχίσει την πορεία της προκειμένου να διασφαλίσει την ενότητά της και τις κατακτήσεις της, μπροστά στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει. Το στοίχημα είναι ιστορικών διαστάσεων και κανείς δεν πρέπει αυτήν την κρίσιμη στιγμή να δει το δέντρο και να αγνοήσει το δάσος. 

 

 ΞΕΝΟΦΩΝ Α. ΜΠΡΟΥΝΤΖAΚΗΣ

topontiki.gr