Steven C. Hayes, Ph.D., ΠΕΝΤΕ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ ΜΑΧΕΣ

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί συχνά ενεργούμε ή σκεφτόμαστε παράλογα, παρόλο που έχουμε επίγνωση αυτού του γεγονότος? Για παράδειγμα, γιατί ανησυχούμε πολλές φορές για προβλήματα που πιθανώς θα προκύψουν στο μέλλον, παρόλο που γνωρίζουμε ότι το πιθανότερο είναι να μην προκύψουν ποτέ; Ή γιατί μας νοιάζει τόσο πολύ τι πιστεύουν για εμάς, άνθρωποι με τους οποίους δεν σχετιζόμαστε καθόλου ή δεν πρόκειται να τους συναντήσουμε ποτέ ξανά.

Και γιατί αισθανόμαστε διαρκώς την ανάγκη να κατακρίνουμε τον εαυτό μας για μικρά λάθη που κάνουμε, αν και γνωρίζουμε ότι αυτό δεν μας βοηθάει καθόλου;

Ο ανθρώπινος νους είναι γεμάτος ιδιορρυθμίες και ατέλειες και πολλά από αυτά που σκεφτόμαστε και κάνουμε δεν βγάζουν νόημα. Τουλάχιστον, μέχρι να διερευνήσουμε το εξελικτικό μας παρελθόν και τους τρόπους με τους οποίους η σύγχρονη χρήση των γνωστικών μας ικανοτήτων δημιουργεί εξελικτική αναντιστοιχία.

Το λάθος οφείλεται στους προγόνους μας

Κατά τη διάρκεια  του μεγαλύτερου μέρους της ανθρώπινης ιστορίας, ο άνθρωπος ζούσε σε μικρές φυλές και περιβάλλονταν από προκλήσεις που προέρχονταν από το φυσικό του περιβάλλον. Επικίνδυνα ζώα βρίσκονταν γύρω του ενώ συγκρούσεις  λάμβαναν διαρκώς χώρα λόγω της διεκδίκησης των λιγοστών πόρων.

Οι άνθρωποι εκείνων των φυλών που έμαθαν να συνεργάζονται καλύτερα για τη διαχείριση και αντιμετώπιση αυτών των απειλών και προκλήσεων είχαν περισσότερες πιθανότητες να επιζήσουν, να κάνουν παιδιά και να μεταφέρουν τα γονίδιά τους στην επόμενη γενιά. Αλλά αυτές οι δεξιότητες απαιτούσαν εγρήγορση σε δυνητικά σημάδια κινδύνου, τόσο άμεσα όσο και μέσω της μάθησης και της προετοιμασίας, έτσι ώστε να μπορούν να εφαρμοστούν οι ανάλογες στρατηγικές συμπεριφοράς.

Η γνώση των σημαδιών κινδύνου μέσω της συνειρμικής μάθησης χρονολογείται μισό δισεκατομμύρια έτη πριν. Είχαμε πάρα πολύ χρόνο για να γίνουμε καλοί σ’ αυτό. Παρόλο που η δυνατότητα  να αποφεύγουμε απειλές με βάση συγκεκριμένα πρότυπα (“είδα ένα θηρίο στο ποτάμι. Προσέξτε”) είναι μια πιο πρόσφατη και μοναδική ανθρώπινη δεξιότητα, εντούτοις είχαμε τον αναγκαίο χρόνο να γίνουμε καλό και σε αυτό. Οι λεκτικές αναφορές σε κάποιο κίνδυνο μπορούν εύκολα να ενεργοποιήσουν τα κυκλώματα επιβίωσης στον εγκέφαλο μας.

Σήμερα, ζούμε σε ένα πολύ διαφορετικό περιβάλλον, όμως εξακολουθούμε να έχουμε τα ίδια εγκεφαλικά κυκλώματα και τάσεις. Γνωρίζοντας αυτό, μπορούμε να εξηγήσουμε πολλές από τις ψυχικές ασθένειες που πλήττουν τόσους πολλούς ανθρώπους.

Πέντε καθημερινές μάχες που πραγματικά έχουν νόημα

1. Ο φανταστικός κίνδυνος και η πρόβλεψη των χειρότερων

Στη σύγχρονη εποχή, κάνουμε συχνά αρνητικές και πολύ άσχημες σκέψεις. Γρήγορα αντιλαμβανόμαστε τον κίνδυνο και υποθέτουμε ότι τα χειρότερα έρχονται. Οι αρνητικές σκέψεις κάνουν τη ζωή μας πιο δύσκολη και σίγουρα δυσκολότερη από ό, τι θα έπρεπε να ήταν στην πραγματικότητα. Είμαστε ασφαλέστεροι ως είδος όσο ποτέ άλλοτε, όμως ποτέ δεν αισθανόμασταν ότι βρισκόμαστε τόσο πολύ υπό απειλή. Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε ως επικίνδυνο εγκληματία κάθε περαστικό που συναντάμε όταν πηγαίνουμε το βράδυ στο σπίτι μας . Δοκιμάστε το και θα εκπλαγείτε από το πόσο εύκολο είναι.

Ωστόσο, αν σκεφτούμε με βάση το εξελικτικό χρονικό πλαίσιο, η ανίχνευση του πιθανού κινδύνου ήταν πολύ κρίσιμη για την επιβίωση του ανθρώπου. Υποθέστε ότι βλέπετε ένα ασαφές, στρογγυλό σχήμα σε κοντινή απόσταση. Θα μπορούσατε να σκεφτείτε θετικά και να υποθέστε ότι είναι απλώς ένας μεγάλος βράχος και να συνεχίσετε τη πορεία σας. Ή, αντίθετα, θα μπορούσατε να σκεφτείτε  αρνητικά, να υποθέστε το χειρότερο σενάριο και να πιστέψτε ότι βρίσκεται μπροστά σας μια μεγάλη αρκούδα που περιμένει να σας επιτεθεί.

Εάν κάνετε λάθος σκεπτόμενοι αρνητικά, δεν πειράζει αφού δεν θα υπάρξουν άσχημες συνέπειες. Απλώς θα έχετε φοβηθεί αδίκως, και αναγκαστήκατε να αλλάξετε τη διαδρομή σας. Εάν, όμως, κάνετε λάθος σκεπτόμενοι  θετικά και ο βράχος αποδειχθεί ότι ήταν μια μεγάλη αρκούδα, το αποτέλεσμα θα είναι πολύ άσχημο. Εφόσον δεν ξεφεύγει από συγκεκριμένα όρια, η αρνητική σκέψη είναι η καλύτερη στρατηγική, γι’ αυτό και ο άνθρωπος εξελίχτηκε να σκέφτεται αρνητικά όταν ανιχνεύει κίνδυνο.

Το πρόβλημα σήμερα είναι ότι η συντριπτική πλειονότητα των κινδύνων είναι απλώς δημιούργημα του μυαλού μας. Μπορούμε να ανησυχούμε σχεδόν για όλα. Εάν δεν καταφέρουμε να ελέγξουμε αυτή τη φυσική τάση του μυαλού μας, τότε δημιουργείται μεγάλο πρόβλημα στη ζωή μας.

2. Ανακαλώντας αναμνήσεις που μας πλήγωσαν

Στη σύγχρονη εποχή, συχνά ανακαλούμε ξανά και ξανά  άσχημες αναμνήσεις από το παρελθόν. Θυμόμαστε τις στιγμές που είπαμε κάτι άσχημο ή όταν νιώσαμε ευάλωτοι ή τρωτοί. Και παρόλο που αυτές οι αναμνήσεις δημιουργήθηκαν πολύ καιρό πριν, μπορούμε ακόμα να νιώσουμε την ίδια ενόχληση σαν να είχαν συμβεί μόλις χθες. Η σκέψη μας κάνει να ξαναζούμε τον ίδιο ψυχικό πόνο ξανά και ξανά, είτε αυτό μας αρέσει είτε όχι.

Σε ένα εξελικτικό χρονικό πλαίσιο, η υπενθύμιση των κινδύνων του παρελθόντος πιθανόν συνέβαλε στην αποφυγή τους. Ας υποθέσουμε ότι συναντούσατε στο δρόμο ένα σκοτωμένο επικίνδυνο ζώο και φαντασιωνόσασταν ότι ήταν ζωντανό. Θα ήταν χρήσιμο να επαναλάβετε στο μυαλό σας μια εμπειρία σας με ένα επικίνδυνο ζώο και να σκεφτείτε  τι κάνατε εσφαλμένα και τι θα μπορούσατε να κάνετε διαφορετικά. Έτσι θα ήσασταν καλύτερα προετοιμασμένοι για την επόμενη φορά που θα συναντούσατε ένα άγριο ζώο. Οπότε αυτή η νοητική διαδικασία πιθανώς αύξησε τις πιθανότητες επιβίωσης των προγόνων μας.

Σήμερα όμως αυτές οι σκέψεις επεκτείνονται σε όλο και περισσότερα ζητήματα: τις αδυναμίες μας, τους φόβους για την υγεία ή τις ικανότητές μας. Έτσι, αυτή η διαδικασία που κάποτε ήταν χρήσιμη καθίσταται πια τοξική.

3. Ανησυχία για το τι σκέφτονται οι άλλοι άνθρωποι

Στη σύγχρονη εποχή, συχνά ανησυχούμε σχετικά με τη φήμη μας. Ανησυχούμε για το κοινωνικό στάτους μας καθώς και για το τι λένε οι άλλοι πίσω από την πλάτη μας. Και λόγω αυτής της ανησυχίας μας, καθορίζουμε κανόνες για το τι είναι αποδεκτή συμπεριφορά. Θεσπίζουμε κανόνες για το τι υποτίθεται πρέπει να φοράμε, τι πρέπει να λέμε, ακόμη και για το πως πρέπει να σκεφτόμαστε και να αισθανόμαστε.

Στην προϊστορική εποχή, η ανησυχία του ανθρώπου για τη φήμη του ήταν ένα επιπλέον πλεονέκτημα για την επιβίωση. Οι άνθρωποι ήταν εξαιρετικά ευάλωτοι εφόσον έμεναν μόνοι. Οπότε προκειμένου να επιβιώσουν οι πρόγονοί μας, έπρεπε να εξασφαλίσουν θέση μέσα σε μία ομάδα. Παρακολουθώντας τον τρόπο με τον οποίο  αλληλεπιδρούσαν και επηρεάζαν τους άλλους, αυξήθηκε η ικανότητά τους να συνεργαζόνται  και να επιβιώνουν. Η κοινωνική συναισθηματική νοημοσύνη αποτελούσε πλεονέκτημα.

Το πρόβλημα σήμερα  είναι ότι εφόσον δεν λαμβάνουμε αρκετά “likes” στο Facebook, αισθανόμαστε σαν να μας έχουμε βγάλει έξω από την ομάδα. Αστυνομεύουμε κάθε συμπεριφορά μας, ρίχνοντας την ποιότητα της ζωής μας με κάθε επιπλέον κανόνα που θεσπίζουμε. Όπως λειτουργούμε με ψεύτικο τρόπο για να γίνουμε αρεστοί στην ομάδα, έτσι ψεύτικοι αισθανόμαστε ακόμα και όταν γίνουμε μέλη της ομάδας.

4. Σύγκριση – “Δεν είμαι αρκετά καλός”

Στη σύγχρονη εποχή, συχνά συγκρίνουμε με τους άλλους τον εαυτό μας και τα επιτεύγματά μας. Και όποτε δεν ανταποκρινόμαστε στις προσδοκίες μας (κάτι που αναπόφευκτα συμβαίνει από καιρό σε καιρό), σηκώνουμε αμέσως το ραβδί για να επιπλήξουμε τον εαυτό μας. Βλέπουμε τις αδυναμίες μας ως αποτυχία του χαρακτήρα μας και καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι δεν είμαστε αρκετά καλοί.

Στους προϊστορικούς χρόνους, αυτό που είχε σημασία δεν ήταν αν οι άνθρωποι αισθανόντουσαν καλά για τον εαυτό τους ή αν τα πήγαιναν καλύτερα στη ζωή τους από τους άλλους. Αντ’ αυτού, αυτό που πραγματικά είχε σημασία ήταν αν μπορούσαν να εργαστούν από κοινού για να επιβιώσουν. Η σύγκριση με τους άλλους, σε κάποιο βαθμό, ήταν πιθανώς πλεονέκτημα. Παρακολουθήστε τα μικρά παιδιά ενώ παίζουν τα παιχνίδια τους και θα δείτε ότι ο συναισθηματικός πόνος που αισθάνονται όταν χάνουν, λειτουργεί ως κίνητρο για να κλείσουν το χάσμα μεταξύ τους. Έτσι ήταν πάντα.

Σήμερα, η αυτοκριτική και η σύγκριση με τους άλλους μπορεί να ξεφύγει εκτός ορίων. Δεν συγκρινόμαστε πλέον απλώς με τα μέλη μιας ομάδας, αλλά μπορεί να λαμβάνουμε υπόψιν στη σύγκριση που κάνουμε,  φανταστικές ιστορίες της ζωής, πειραγμένες φωτογραφίες μέσω προγραμμάτων, ή τα επιχρυσωμένα μπάνια των πλουσίων και διάσημων. Θεωρούμε ότι αν δεν είμαστε σχεδόν τέλειοι σε όλα, τότε δεν είμαστε αρκετά καλοί. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τόσο ο ναρκισσισμός όσο και η προσωπική ανασφάλεια βρίσκονται σε άνοδο τις μέρες μας.

5. Πάντα θέλουμε κάτι περισσότερο

Στη σύγχρονη εποχή, οι άνθρωποι δεν είναι ποτέ ικανοποιημένοι από αυτά που έχουν. Πάντα κυνηγούμε τον επόμενο μεγάλο στόχο, ελπίζοντας ότι θα μας βοηθήσει στην αναζήτηση της ευτυχίας που προσδοκούμε. Δυστυχώς, όταν τελικά πετυχαίνουμε το στόχο μας, η ευτυχία αποδεικνύεται παροδική και αρχίζει γρήγορα να ξεθωριάζει. Το νεοαποκτηθέν πολυτελές αυτοκίνητο γίνεται απλά ένα αυτοκίνητο και στρέφουμε το βλέμμα μας στον επόμενο στόχο. Η ανεξέλεγκτη ανάγκη για όλο και περισσότερα αγαθά, μας προκαλεί ψυχολογική πίεση.

Στην προϊστορική εποχή, η αναζήτηση πιο θετικών πραγμάτων ήταν απολύτως απαραίτητη. Το να έχεις περισσότερα τρόφιμα, περισσότερα όπλα και πολλά άλλα είδη πόρων αποτελούσε πλεονέκτημα επιβίωσης. Όμως ακόμα και ένας βασιλιάς δεν είχε όλα αυτά που έχει σήμερα ένας άνθρωπος της  μεσαίας τάξης. Αυτή η απληστία μας τραυματίζει ψυχολογικά και επιπλέον κάνει κακό και στον πλανήτη που ζούμε.

Τι δεν μπορούμε και τι μπορούμε να αλλάξουμε

Ο εγκέφαλός μας και τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς μας  δεν αναπτύχθηκαν για τις προκλήσεις του 21ου αιώνα. Τα περίεργα πράγματα που κάνουμε, οφείλονται στο ότι το μυαλό μας προσπαθεί να λύσει προβλήματα που έρχονται από τα αρχαία χρόνια και αφορούν την ασφάλεια και την ανάγκη του ανήκειν σε κάποια ομάδα.Όμως οι διανοητικές διαδικασίες που χρησιμοποιούνται δεν σχεδιάστηκαν για τον σύγχρονο κόσμο.

Δεν πρόκειται να σταματήσουμε να λειτουργούμε όπως έχουμε εξελιχθεί να λειτουργούμε. Δεν θα σταματήσουμε να κάνουμε δυσάρεστες σκέψεις για το τι μπορεί να πάει στραβά στο εγγύς ή μακρινό μέλλον. Επίσης, δεν θα σταματήσουμε να ανησυχούμε για τις απόψεις των άλλων ή να συγκρίνουμε τον εαυτό μας με άλλους και να επιθυμούμε περισσότερα.

Ωστόσο, μπορούμε να αλλάξουμε τη σχέση μας με τον εαυτό μας. Μπορούμε να μάθουμε να ζούμε με  τις ανησυχίες και τις δυσάρεστες σκέψεις μας, χωρίς να τις αφήνουμε να μας επηρεάζουν πολύ. Αντί να μας προκαλεί φόβο ο εσωτερικός ψυχικός μας κόσμος και να τον επιτρέπουμε να κυριαρχεί στις πράξεις μας, μπορούμε να τον αγνοήσουμε και να επικεντρωθούμε σε αυτά που πραγματικά έχουν σημασία. Αυτό απαιτεί χρόνο, υπομονή, και το πιο σημαντικό από όλα, εξάσκηση.

Κάθε φορά που παγιδεύεστε σε δύσκολες σκέψεις και συναισθήματα, αναπνεύσετε βαθιά και αναρωτηθείτε πώς μπορούσε μία τέτοια διαδικασία να βοηθήσει τους μακρινούς προγόνους σας. Έτσι θα μπορέσετε να κατανοήσετε καλυτερα τον εαυτό σας. Τις περισσότερες φορές, θα διαπιστώσετε ότι ο εγκέφαλος σας απλώς προσπαθεί να σας κρατήσει ασφαλείς και εντός της ομάδας.

_______________________

    ~ Steven C. Hayes, Ph.D., καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήνιο της Νεβάδας, συντάκτης 46 βιβλίων και περισσότερων από 600 επιστημονικών άρθρων.

by Αντικλείδι , https://antikleidi.com