Μνήμη και αμνησία

Είμαστε καταδικασμένοι στη λήθη; Δεν έχει αποδειχτεί. Το σίγουρο όμως είναι ότι ξεχνάμε. Το μυαλό μας, λένε κάποιοι επιστήμονες, μοιάζει με ένα πυκνό δάσος και η μνήμη με μονοπάτι που το διαπερνά και που χορταριάζει όταν δεν το χρησιμοποιούμε συχνά.

Για πολλούς από εμάς η διανοητική υγεία είναι πολυτιμότερη από τη σωματική. Μολονότι έχουμε μάθει να αποδεχόμαστε το γεγονός ότι η άριστη φυσική μας κατάσταση είναι εφήμερη, όλοι ελπίζουμε ότι τουλάχιστον θα είμαστε

Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι ανάμεσά μας υπάρχουν άνθρωποι που στα εκατό τους θα είναι σε θέση να φτιάξουν μόνοι τους μια τούρτα για τα γενέθλιά τους, ενώ άλλοι στα εξήντα πέντε τους δεν θα μπορούν να θυμηθούν πότε γιορτάζουν.

Σύμφωνα με ορισμένους επιστήμονες, όλοι είμαστε σε θέση – εφόσον δεν πάσχουμε από κάποια ασθένεια – να διατηρήσουμε την πνευματική μας διαύγεια σε πολύ προχωρημένη ηλικία. Αλλοι, πάλι, πιστεύουν ότι η εξασθένηση της μνήμης είναι αναπόσπαστο κομμάτι της φυσιολογικής διαδικασίας γήρανσης και πως οι εγκεφαλικές ασθένειες απλώς επιταχύνουν την εξέλιξή της.

Κατά πάσα πιθανότητα η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση», αναφέρει στο βιβλίο του «Να μην ξεχάσω – Θωράκισε από νωρίς τη μνήμη σου» (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Κριτική) ο δρ Ζάλντι Σ. Ταν, ερευνητής του ΜΙΤ και διευθυντής του Τμήματος Μνήμης του Ιατρικού Κέντρου Beth Israel Deaconess και του Τμήματος Γήρανσης της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ.

Γιατί όμως ξεχνάμε; Η απάντηση κρύβεται στον εγκέφαλο. Προϊόν εξέλιξης εξήντα πέντε εκατομμυρίων ετών ο εγκέφαλος είναι ένα όργανο εκλεπτυσμένο και δραστικό, τόσο ξεχωριστό και περίπλοκο όσο κανένα από τα άλλα όργανα του ανθρώπου, το οποίο ελέγχει απόλυτα το σώμα.

«Ισως ακούγεται οξύμωρο, στην πραγματικότητα όμως η απώλεια της μνήμης δεν οφείλεται πάντοτε σε παθολογικά αίτια», λέει ο Ζάλντι Ταν. «Oλοι οι υγιείς άνθρωποι ξεχνούν μερικές φορές, συνήθως ασήμαντες πληροφορίες. Μερικές φορές, όμως, το μυαλό δεν συγκρατεί ούτε τις σημαντικές. Στη βιβλιογραφία της Ψυχολογίας μπορεί να βρει κανείς πλήθος θεωριών που επιχειρούν να ερμηνεύσουν τις αιτίες και την εξέλιξη της φυσιολογικής απώλειας μνήμης, οι πιο αποδεκτές όμως συνοψίζονται σε τρεις».

Είναι οι θεωρίες της ανεύρεσης, της παρεμβολής και της εξασθένησης. Με πιο απλά λόγια, η πρώτη αναφέρεται στην ικανότητά μας να ανακαλούμε πληροφορίες που έχουμε αποθηκεύσει στη μακρόχρονη μνήμη. Αδυνατούμε να συγκρατήσουμε μια πληροφορία όταν τη στιγμή της αποθήκευσής της κάποιος παράγων αποσπά την προσοχή μας και δεν είμαστε σε θέση να συγκεντρωθούμε.

Αντίθετα, σύμφωνα με τη δεύτερη, προβλήματα εμφανίζονται όταν μια νέα πληροφορία εξουδετερώνει κάποια παλαιότερη. Τέλος, σύμφωνα με την τρίτη θεωρία, η μνήμη λειτουργεί σαν ένα μονοπάτι στο δάσος. Oταν δεν το χρησιμοποιούμε συχνά, το μονοπάτι καλύπτεται από βλάστηση και τελικά εξαφανίζεται. Κατά πάσα πιθανότητα και οι τρεις αιτίες απώλειας μνήμης επηρεάζουν περιστασιακά κάποιους από εμάς.

«Το σημαντικό είναι να θυμάστε ότι υπάρχουν πράγματα που μπορείτε να κάνετε προκειμένου να κλίνει η πλάστιγγα υπέρ σας και να διατηρήσετε τη μνήμη σας. Δεν είμαστε καταδικασμένοι στη λήθη», τονίζει ο αμερικανός ερευνητής.

Η ύπαρξη της λήθης τελικά δεν έχει αποδειχθεί. «Το μόνο που ξέρουμε είναι ότι κάποια πράγματα δεν μας έρχονται στο μυαλό όταν τα θέλουμε», έγραφε ο Φρίντριχ Νίτσε τον 19ο αιώνα και από τότε το απόφθεγμά του δεν έχει ανατραπεί. - Κ. Τρ.

ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΛΕΣ

Η μνήμη, ο τρόπος δηλαδή που οι άνθρωποι αναφέρονται στο παρελθόν και το πώς το αναπαριστούν και το μετασχηματίζουν, λειτουργεί σε πολλά επίπεδα.

Βραχύχρονη
Αναφέρεται στις πληροφορίες που αποθηκεύουμε προσωρινά στον εγκέφαλό μας και ανακαλούμε εστιάζοντας την προσοχή μας. Χαρακτηρίζεται από περιορισμένη χωρητικότητα και από μικρή διάρκεια αποθήκευσης (30-45 δευτερόλεπτα). Εκεί π.χ. αποθηκεύουμε τον αριθμό ενός τηλεφώνου όταν ψάχνουμε στον τηλεφωνικό κατάλογο και τον «κρατάμε» μεχρι να κάνουμε το τηλεφώνημα. Για την αξιολόγησή της έχουν δημιουργηθεί δοκιμασίες μνήμης αριθμών (ικανότητα ανάκλησης ψηφίων), μνήμης αφηγηματικής (ικανότητα ανάκλησης μιας ιστορίας), οπτικής (ανάκλησης ονομάτων αντικειμένων), οπτικοχωρητικής (παρατηρητικότητας) και λεκτικής μνήμης (έχει σχέση με την ικανότητα επανάληψης προτάσεων).

Μακρόχρονη
Είναι πληροφορίες που συγκρατούμε π.χ. όταν μελετάμε για εξετάσεις και μπορούμε να ανακαλούμε για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, ακόμη και για πάντα. Χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη σταθερότητα και συνήθως δεν επηρεάζεται στα πρώτα στάδια κάποιας εγκεφαλικής διαταραχής, όπως π.χ. της νόσου Αλτσχάιμερ. Μάλιστα όσοι αρχίζουν να αντιμετωπίζουν μνημονικές διαταραχές στηρίζονται σ’ αυτή για να αντισταθμίσουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν με τη βραχύχρονη μνήμη.

Εκδηλη
Διαμορφώνεται συνειδητά και μπορεί να «δηλωθεί» λεκτικά. Σ’ αυτό το είδος συγκαταλέγεται η απομνημόνευση γεγονότων, όπως ιστορικές ημερομηνίες ή ονόματα. Από τη στιγμή που μια τέτοια πληροφορία αποθηκευτεί αποτελεσματικά στα αρχεία της μνήμης μας, έχουμε τη δυνατότητα να την ανακαλέσουμε συνειδητά αργότερα.

Αδηλη
Απαιτεί δεξιότητες οι οποίες αναπτύσσονται με μακροχρόνια εξάσκηση, δεν ανακαλούνται συνειδητά και συνήθως προϋποθέτουν σύνθετες κινητικές ικανότητες ( λόγου χάρη η ικανότητα να κάνει κάποιος ποδήλατο, να παίζει μπάσκετ ή να δακτυλογραφεί με τυφλό σύστημα.) Είναι λιγότερο ευάλωτη σε εκφυλιστικές ασθένειες. Ετσι εξηγείται για παράδειγμα γιατί ένας παίκτης του γκολφ μπορεί να είναι ακόμα εξαιρετικά ικανός στο χτύπημα της μπάλας, αλλά να έχει ξεχάσει προ πολλού τους κανόνες του παιχνιδιού.

Συλλογική
Σύμφωνα με τον Μορίς Χολμπάχ, έναν από τους πρώτους μελετητές των φαινομένων της συλλογικής μνήμης, οι κοινωνικές ομάδες συνθέτουν τις δικές τους εικόνες για τον κόσμο, κατασκευάζοντας συμφωνημένες εκδοχές του παρελθόντος, οι οποίες αποκρυσταλλώνονται και γίνονται καθολικές μέσα από τις κοινωνικές πρακτικές επικοινωνίας και όχι μέσα από τις ατομικές αναμνήσεις των ανθρώπων. (Maurice Halbwachs, «La Memoire collective», PUF, Παρίσι 1950).

Επιλεκτική
Είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να απομονώνει συγκεκριμένες αναμνήσεις και να τις αγνοεί εντελώς, ώστε να θυμηθεί καλύτερα κάποιες άλλες. Σύμφωνα με δημοσίευση στο περιοδικό «Science» μιας ομάδας επιστημόνων του Πανεπιστημίου του Κολοράντο, με επικεφαλής τον καθηγητή Brendan Depiu, έχουμε επιλεκτική μνήμη για τις αρνητικές αναμνήσεις κι εμπειρίες, μπορούμε δηλαδή να καταπιέσουμε τις αναμνήσεις που μας δημιουργούν συναισθήματα θλίψης.

Αριθμομνήμονες
Μπορούν να θυμηθούν αριθμούς αλλά και να λύσουν από μνήμης προβλήματα που απαιτούν πράξεις με μεγάλους αριθμούς. Οι αριθμομνήμονες είναι δύο ειδών, οι οπτικοί και οι ακουστικοί και έχουν την ικανότητα να κινητοποιούν τη βραχύχρονη μνήμη.

Ψεύτικες αναμνήσεις
Είναι αυτές που διαστρεβλώνουν ένα γεγονός ή που αφορούν ένα γεγονός το οποίο δεν συνέβη ποτέ. Σύμφωνα με έρευνες της καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο Irvine της Καλιφόρνιας Ελίζαμπεθ Λόφτους, μόνο μια λεπτή γραμμή χωρίζει τη φαντασία από την πραγματικότητα στο ανθρώπινο μυαλό, αφού το 25% του συνολικού πληθυσμού μπορεί να αναπτύξει ψεύτικες αναμνήσεις. Η ειδικός στο πεδίο της μνήμης και η ομάδα της κατάφεραν να «εμφυτεύσουν» ψεύτικες αναμνήσεις σε εθελοντές χρησιμοποιώντας απλούς υπαινιγμούς. Επειτα από 20 χρόνια πειραμάτων σε πάνω από 20.000 εθελοντές,κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι όταν εμπλουτίζουμε μια ιστορία με λεπτομέρειες, πολλαπλασιάζονται οι πιθανότητες να τις ενσωματώσουμε κι αυτές στη μνήμη μας. – Κ. Τρ.

ΑΥΤΟ ΤΟ ΞΕΡΑΤΕ;

Και όμως, η μνήμη του χρυσόψαρου δεν διαρκεί μερικά δευτερόλεπτα. Επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Πλίμουθ έκαναν ένα πείραμα εκπαίδευσης χρυσόψαρων στη συλλογή τροφής σε διαφορετικές χρονικές περιόδους της ημέρας. Και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η μνήμη τους διαρκεί τουλάχιστον τρεις μήνες.

Η μνήμη του ελέφαντα, σύμφωνα με επιστήμονες που μελέτησαν το συμπαθές θηλαστικό στο εθνικό πάρκο Tarangire της Τανζανίας, είναι η πιο ισχυρή ανάμεσα στα ζώα. Κυρίως οι θηλυκοί θυμούνται πολλά και για αρκετό καιρό, όπως μονοπάτια και διαδρομές αλλά ακόμη και ζώα ή ανθρώπους που έχουν συναντήσει στο παρελθόν. Το γεγονός αυτό τους βοηθάει να μετακινούνται σε πολύ μεγάλες αποστάσεις χωρίς να χάνονται και επιπλέον να συναναστρέφονται μόνο με τα ζώα που επιθυμούν.

Από το 1991 διοργανώνεται κάθε χρόνο το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Μνήμης. Oι διαγωνιστικές κατηγορίες περιλαμβάνουν απομνημόνευση αριθμών, καρτών τράπουλας, λέξεις, ιστορικές ημερομηνίες, ονόματα, πρόσωπα και αφηρημένες εικόνες σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.

Το deja vu, προμνησία στα ελληνικά, η αίσθηση δηλαδή ότι κάποιος έχει δει ή βιώσει μια κατάσταση, είναι στην πραγματικότητα μια ανωμαλία της μνήμης. Ο εγκέφαλος εσφαλμένα πιστεύει ότι έχει καταγεγραμμένη μία εμπειρία. Η εξήγηση αυτή στηρίζεται στο ότι μπορεί μεν το άτομο να πιστεύει ότι η εμπειρία τού έχει ξανασυμβεί, αλλά δεν είναι σε θέση να ανακαλέσει τη στιγμή ή τις συνθήκες.

Τα κίτρινα αυτοκόλλητα post it όπου γράφουμε ό,τι δεν θέλουμε να ξεχάσουμε εφευρέθηκαν το 1947 από τον Αρθουρ Φράι, επιστήμονα της εταιρείας 3Μ, ο οποίος βλέποντας τις σημειώσεις του με τους ύμνους που έψελνε στην εκκλησία της ενορίας να πέφτουν από το ψαλτήρι, ονειρεύτηκε ένα χαρτάκι που θα κολλάει και θα ξεκολλάει εύκολα. Χρησιμοποιώντας την ειδική κόλλα που κολλάει ελαφρά αλλά μπορεί να ξεκολλήσει χωρίς να προκαλέσει ζημιά, την οποία είχε εφεύρει ο Σπενς Σίλβερ, ένας άλλος επιστήμονας της 3Μ μερικά χρόνια νωρίτερα, κατασκεύασε τα πρώτα post it που λανσαρίστηκαν στην Αμερική το 1980. – Δ. Μ.

ΓΙΑ ΝΑ ΘΥΜΑΣΤΕ Ο,ΤΙ ΔΕΝ ΘΕΛΕΤΕ ΝΑ ΞΕΧΑΣΕΤΕ

Oταν γνωρίζετε ένα νέο πρόσωπο, ακούστε με προσοχή το όνομά του και στη συνέχεια χαιρετήστε τον επαναλαμβάνοντάς το και λέγοντας, π.χ., «Χάρηκα για τη γνωριμία, Γιάννη».

Εάν σας δώσει κάποιος την επαγγελματική κάρτα του, μη διστάσετε να σημειώσετε στο πίσω μέρος της φυσιογνωμικά ή άλλα χαρακτηριστικά που θα σας βοηθήσουν να θυμηθείτε το πρόσωπο αυτό (π.χ. ψηλός, μελαχρινός με κόκκινη γραβάτα).

Εάν δεν θυμάστε πού έχετε βάλει ένα αντικείμενο προσπαθήστε να θυμηθείτε τι κάνατε την ώρα που το είδατε τελευταία φορά ή πού ήσασταν.

Αν συνηθίζετε να χάνετε αντικείμενα, τοποθετήστε ένα μπολ σε ένα τραπέζι κοντά στην εξώπορτα και προσπαθήστε να βάζετε πάντοτε εκεί τα πράγματα που χάνετε πιο συχνά όπως τα κλειδιά, το κινητό, τα γυαλιά κ.λπ.

Προκειμένου να θυμηθείτε μια μικρή λίστα πραγμάτων ή μια ακολουθία αριθμών, τραγουδήστε τα με τη σειρά στον ρυθμό του τραγουδιού «Happy Birthday».

Για να θυμηθείτε να κάνετε μια δουλειά, ετοιμάστε μια ασυνήθιστη φυσική υπενθύμιση. Για παράδειγμα, αντί να αφήσετε τους λογαριασμούς σας στο γραφείο για να θυμηθείτε να τους πληρώσετε, τοποθετήστε ένα παπούτσι ή ένα φρούτο πάνω τους, κάτι ασυνήθιστο, που θα τραβήξει το μάτι σας αμέσως.

Για να απομνημονεύσετε μια ομιλία, γράψτε τη στον υπολογιστή. Επειτα, διαβάστε τη μεγαλοφώνως και ηχογραφήστε τη. Τέλος, ακούστε την αρκετές φορές.

Κάθε φορά που θέλετε να θυμηθείτε κάτι (π.χ., ένα όνομα) που είναι στην άκρη της γλώσσας αλλά δεν βγαίνει με τίποτα από τα χείλη σας, πείτε το αλφάβητο από μέσα σας. Το πιθανότερο είναι πως όταν φτάσετε στο γράμμα από το οποίο αρχίζει η πρώτη λέξη, θα το θυμηθείτε.
– Δ. Μ.

ΤΕΣΤ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Ενας απλός τρόπος με τον οποίον μπορεί ο καθένας από εμάς να ελέγξει τη λειτουργία των δύο επιμέρους τομέων της μνήμης: τον λεκτικό και τον οπτικό.

Λεκτική μνήμη: Ζητήστε από κάποιον να γράψει σε ένα χαρτί τρεις διαφορετικές λέξεις (όπως για παράδειγμα σκύλος, αυτοκίνητο, σπίτι) και να σας διαβάσει καθεμία από αυτές δυνατά. Αφού τις απομνημονεύσετε, αφήστε να περάσουν πέντε λεπτά. Στη συνέχεια, επαναλάβετέ τες δυνατά και σημειώστε πόσες καταφέρατε να θυμηθείτε σωστά. Oπου είναι απαραίτητο, μπορείτε να ζητήσετε να σας παρέχουν βοήθεια όπως για παράδειγμα ότι η πρώτη λέξη είναι κατοικίδιο ζώο. Επαναλάβετε και τις τρεις λέξεις δυνατά και σημειώστε την επίδοσή σας ύστερα από δέκα λεπτά. Τέλος, επαναλάβετε την ίδια διαδικασία και έπειτα από μισή ώρα.

Oπτική μνήμη: Ζητήστε από κάποιον να τοποθετήσει πέντε αντικείμενα πάνω στο τραπέζι και στη συνέχεια να τα καλύψει ενώ εσείς κοιτάτε. Αφήστε να περάσουν δεκαπέντε λεπτά και έπειτα προσπαθήστε να γράψετε σε ένα χαρτί την ονομασία όσο το δυνατόν περισσότερων αντικειμένων.

Αποτελέσματα: Κάποιος με άριστη μνήμη θα είναι σε θέση να θυμάται και τις τρεις λέξεις με σχετική ευκολία έπειτα από διάστημα πέντε λεπτών. Εάν κάποιος ξεχάσει μία από τις λέξεις, όταν τις ξανακούσει ύστερα από δέκα λεπτά θα είναι σε θέση, φυσιολογικά, να τις επαναλάβει. Αν κάποιος ακούσει και τρίτη φορά τις λέξεις και δεν μπορέσει να τις θυμηθεί έπειτα από μισή ώρα, κατά πάσα πιθανότητα αντιμετωπίζει κάποια διαταραχή.

Τα τεστ αξιολόγησης λεκτικής και οπτικής μνήμης έχουν καταρτιστεί απο την Αμερικανική Ένωση Αλτσχάιμερ.

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ

Ασκηση ανάκλησης αντικειμένων
Γράψτε σε ένα χαρτί και διαβάστε δυνατά τις ακόλουθες λέξεις κάνοντας παύση ενός δευτερολέπτου κάθε φορά: βούτυρο, τηλέφωνο, σεντόνι, ασπιρίνη, συνδετήρες, κατσίκα, μολύβι, σόδα, καλάθι, φωτογραφία. Στη συνέχεια, κλείστε τα ματιά σας και μετρήστε μέχρι το δέκα αργά. Κατόπιν, χωρίς να κρυφοκοιτάξτε, προσπαθήστε να θυμηθείτε όσο το δυνατόν περισσότερες λέξεις, όχι απαραίτητα με την ίδια σειρά που έχουν στον κατάλογο.

Αποτέλεσμα: Ενας άνθρωπος με καλή μνήμη θα είναι σε θέση να θυμηθεί όλα τα αντικείμενα, ενώ όσοι διαθέτουν μέτρια θα μπορέσουν να ανακαλέσουν τέσσερα. Αν δεν καταφέρετε να βρείτε ούτε τέσσερα, υπάρχει ενδεχόμενο να αντιμετωπίζετε πρόβλημα στη λειτουργία της οπτικής μνήμης σας, χωρίς όμως να αποκλείεται η διάσπαση της προσοχής σας από το άγχος ή άλλους παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την απόδοσή σας.

Μέθοδος ανάκλησης ονομάτων
Κάθε φορά που γνωρίζετε ένα πρόσωπο, προκειμένου να θυμηθείτε το όνομά του, φροντίστε να μάθετε και την ιδιότητά του ώστε να τον φαντάζεστε με αυτήν σε ένα συγκεκριμένο μέρος. Αν δεν ξέρετε τι επαγγέλλεται, μπορείτε να επινοήσετε κάτι. Για παράδειγμα, γνωρίζετε ένα αγόρι που ονομάζεται Κωνσταντίνος και είναι λογιστής. Μπορείτε εκείνη τη στιγμή να τον φανταστείτε με ένα κομπιουτεράκι στο χέρι να υπολογίζει φόρους. Υστερα από λίγο προσπαθήστε να θυμηθείτε το όνομά του. Ετσι, θα σας έρθουν στο μυαλό η εικόνα και η ιδιότητα που του δώσατε, φυσικά, και το όνομά του. Διαφορετικά, μπορείτε να τον συνδέσετε με κάποιο αντικείμενο ή ιδιαίτερο στοιχείο οικείο σε εσάς. Για παράδειγμα, κάποιον Στράτο Κούκο μπορείτε να τον θυμάστε εύκολα αν συνδυάσετε το όνομά του με το ομώνυμο πουλί. – Δ.Μ.

ΝΟΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΓΙΑ ΚΑΛΗ ΜΝΗΜΗ
Δρ Παρασκευή Σακκά, νευρολόγος - ψυχίατρος, πρόεδρος της Εταιρείας
Νόσου Αλτσχάιμερ και Συναφών Διαταραχών Αθηνών

Γυμνάστε το μυαλό σας! Παρακολουθείτε την επικαιρότητα, διαβάζετε εφημερίδες, περιοδικά και βιβλία, ταξιδέψτε στο Διαδίκτυο. Ασχοληθείτε με γρίφους, σταυρόλεξα, sudoku. Παίζετε επιτραπέζια παιχνίδια με τους φίλους σας.

Να είστε κοινωνικά ενεργοί! Βγαίνετε συχνά από το σπίτι, γραφτείτε σε λέσχες και συλλόγους, πηγαίνετε τακτικά στον κινηματογράφο και στο θέατρο, μιλάτε με τους γείτονες και τους φίλους σας. Oι εκδρομές και τα ταξίδια αναζωογονούν και τέρπουν. Oλα αυτά «κρατούν σε φόρμα» τα κύτταρα και τα δίκτυα του εγκεφάλου.

Τρώτε σωστά και υγιεινά. Τα φρούτα, τα λαχανικά, τα ψάρια, οι ξηροί καρποί, τροφές πλούσιες σε ακόρεστα λιπαρά οξέα, με τις βιταμίνες, τα ιχνοστοιχεία και τα αντιοξειδωτικά που περιέχουν βοηθούν αποφασιστικά στη διατήρηση των νευρώνων του εγκεφάλου σε καλή κατάσταση.

Ελέγξτε τους αγγειακούς παράγοντες κινδύνου. O σακχαρώδης διαβήτης, η υπερχοληστεριναιμία, η υπέρταση, το κάπνισμα, η παχυσαρκία προδιαθέτουν τόσο για καρδιακά και εγκεφαλικά επεισόδια όσο και για νόσο Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας. Ρυθμίζοντας τους παράγοντες αυτούς με δίαιτα ή φάρμακα συμβάλλουμε και στην πρόληψη αυτών των παθήσεων.

Γυμναστείτε συστηματικά. Η γυμναστική προσφέρει ομορφιά, ευεξία, ενέργεια, αυξάνει την αντοχή, φτιάχνει το κέφι, προλαμβάνει πολλά νοσήματα όπως τα εμφράγματα, τα εγκεφαλικά επεισόδια, τις διάφορες μορφές άνοιας. Ποτέ δεν είναι αργά να αρχίσει κάποιος να γυμνάζεται. Το περπάτημα, μια οργανωμένη ομάδα γυμναστικής στον δήμο, η κολύμβηση, βοηθούν.
Αποφύγετε όσο μπορείτε τις ψυχοπιεστικές καταστάσεις, το στρες, τις στενόχωρες σκέψεις। Η καλή διάθεση, η διασκέδαση, ο χορός, το τραγούδι, το φλερτ, μας κρατούν σε φόρμα, νεώτερους και μεγαλύτερους.

ΤΑ ΝΕΑ