Πάσχα: H ψυχολογική διάσταση των εθίμων και των παραδόσεων

---

---

Η μεγάλη γιορτή του Πάσχα φέρνει χαρούμενους συνειρμούς στο μυαλό, με την κατάνυξη της Μεγάλης Εβδομάδας, τις λαμπάδες των πιστών, τα αναστάσιμα πυροτεχνήματα, τις χαρμόσυνες καμπάνες, το πασχαλινό αρνί και τα κόκκινα αβγά, αλλά και την ομορφιά της φύσης που είναι καταπράσινη και ανθισμένη. Το ελληνικό Πάσχα, όπως και οι περισσότερες γιορτές, χαρακτηρίζεται από μια σειρά παραδόσεων κι εθίμων, τα οποία οδηγούν στον εορτασμό της μεγάλης γιορτής.

Πέρα από τα ήθη και έθιμα του τόπου, που συχνά τα συναντάμε διαφοροποιημένα σε διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας, κάθε οικογένεια δημιουργεί τα δικά της τελετουργικά και τις ιδιαίτερες οικογενειακές της παραδόσεις που τη χαρακτηρίζουν.

Τι είναι τα οικογενειακά τελετουργικά;
Το οικογενειακό τελετουργικό είναι ένας συμβολικός τρόπος επικοινωνίας που, εξαιτίας της ευχαρίστησης την οποία αντλούν από την επανάληψή του τα μέλη της οικογένειας, καθιερώνεται και με συστηματικό τρόπο επαναλαμβάνεται στο χρόνο.

Μέσα από την ιδιαίτερη σημασία τους και την επαναληπτική φύση τους, τα τελετουργικά συμβάλλουν σε σημαντικό βαθμό στην καθιέρωση καθώς και στη διατήρηση της ομαδικής αίσθησης και του δεσμού μεταξύ των μελών της οικογένειας, η οποία ονομάζεται 'οικογενειακή ταυτότητα'.

Η οικογενειακή ταυτότητα είναι αυτή που προσφέρει τη σφραγίδα της μοναδικότητας και που βοηθά στη σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των μελών της οικογένειας, καθώς επίσης διατηρεί τη μοναδικότητά της και καθορίζει τα όρια από τις άλλες οικογένειες του συγγενικού, φιλικού, ή ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος.

Η αίσθηση της οικογενειακής ταυτότητας πολλές φορές συμπυκνώνεται σε μια μόνο φράση 'εμείς έτσι το κάναμε στο σπίτι μας', που οι άνθρωποι χρησιμοποιούν κατά κώρον όταν έρθουν αντιμέτωποι με νέες απαιτήσεις για απλά ζητήματα από το πως να μαγειρέψουν ένα φαγητό μέχρι πιο σύνθετα ζητήματα, όπως πως να γιορτάσουν μια συγκεκριμένη γιορτή.

Τα τελετουργικά λοιπόν σταθεροποιούν την οικογενειακή ταυτότητα σε όλη τη διάρκεια της οικογενειακής ζωής, ξεκαθαρίζοντας τους προσδοκόμενους ρόλους, καθορίζοντας όρια μέσα αλλά κι έξω από την οικογένεια και ορίζοντας κανόνες ώστε όλα τα μέλη της οικογένειας να γνωρίζουν ότι 'έτσι είναι η δική μας οικογένεια'.

Σύγχρονη ζωή και παραδοσιακά ήθη κι έθιμα
Ίσως με μια πρώτη ματιά να φαίνεται σαν μια έντονη αντίθεση, από τη μια μεριά οι απαιτήσεις και οι ρυθμοί της σύγχρονης, τεχνολογικά προηγμένης, ζωής και από την άλλη τα παραδοσιακά ήθη κι έθιμα, που παραπέμπουν σε παλαιότερες εποχές και διαφορετικές κοινωνικές δομές. Στην πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για ένα ιδιαίτερα επιτυχημένο 'πάντρεμα' διαφορετικών αναγκών του ανθρώπου σήμερα.

Οι οικογενειακές παραδόσεις είναι σημαντικές για κάθε ηλικιακή ομάδα και, μάλιστα, έχουν διαφορετικό νόημα και βοηθούν σε ξεχωριστές ψυχολογικές λειτουργίες ανάλογα με την ηλικία του μέλους της οικογένειας.

Στην παιδική ηλικία, οι οικογενειακές παραδόσεις και τα τελετουργικά είναι ιδιαίτερα σημαντικά, γιατί συμβάλλουν στην αίσθηση σιγουριάς, συνέχειας και συνέπειας, τόσο απαραραίτη για την ψυχολογική ισορροπία ενός παιδιού.

Τα τελετουργικά αυτά μπορεί να ξεκινούν από κάτι πολύ απλό, όπως για παράδειγμα το να διαβάσει ο γονιός στο παιδί ένα βιβλίο πριν αυτό πέσει για ύπνο, μέχρι και να περιλαμβάνουν πολύ πιο σύνθετα τελετουργικά, τα οποία γίνονται μόνο μία φορά το χρόνο, όπως αυτά που συνδέονται με τον εορτασμό κάποιας μεγάλης γιορτής, όπως το Πάσχα.

Για του εφήβους, οι οικογενειακές παραδόσεις αποτελούν τη συνέχεια από την παιδική τους ηλικία στο δρόμο προς την ενηλικίωση. Η παρουσία των οικογενειακών παραδόσεων βοηθάει τον έφηβο να αναθερμάνει τις σχέσεις του με την οικογένεια αλλά και με τους συγγενείς του.

Μέσα από αυτή την ψυχοκοινωνική διαδικασία, τίθενται ορισμένες προσδοκίες για τον έφηβο, καθώς μεταβαίνει από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση, αλλά και δημιουργούνται οι προϋποθέσεις που του δείχνουν τι σημαίνει η έννοια της οικογενειακής ζωής και των υποχρεώσεων που αυτή συνεπάγεται.

Η περίοδος των γιορτών και οι οικογενειακές παραδόσεις βοηθούν τον έφηβο -ακόμα και αυτόν που περνάει κάποιες δυσκολίες ή κάνει την επανάστασή του- να επανασυνδεθεί με τους γονείς, τους συγγενείς, να ξανανιώσει την οικογενειακή θαλπωρή και να θυμηθεί τις χαρές της παιδικής ηλικίας, μαζί με την υπόσχεση που αυτές ενέχουν, ότι δηλαδή μπορεί να ξαναδημιουργηθούν και σε άλλες φάσεις της ζωής του.

Για τους ενήλικες, η ύπαρξη τελετουργικών και παραδόσεων που διατηρούνται μέσα στην οικογένεια δίνει μια συναισθηματική διάσταση στη διαδικασία, αφού ο ενήλικας διατηρεί αυτά που ο ίδιος έμαθε στο πατρικό του σπίτι και στη συνέχεια τα μεταφέρει στο δικό του σπίτι και οικογένεια.

Από την άλλη, καθώς οι ενήλικες κάνουν παραλλαγές ή προσαρμογές στις οικογενειακές παραδόσεις που κληρονόμησαν από την προηγούμενη γενιά, βάζουν κατά κάποιον τρόπο και τη δική τους σφραγίδα σε αυτό που θα παραδώσουν στην επόμενη γενιά, δηλαδή στα παιδιά τους.

Με αυτό τον τρόπο η οικογενειακή ζωή και παράδοση συνεχίζεται και η ταυτότητα των μελών της οικογένειας διατηρείται.

Για τους ηλικιωμένους, οι οικογενειακές παραδόσεις είναι μια ευκαιρία να προσεγγίσουν τη νεότερη γενιά, τα εγγόνια τους, να τους μεταδώσουν λίγη από τη σοφία και την εμπειρία που έχουν αποκομίσει με τα χρόνια και να συμβάλουν με αυτό τον τρόπο στην ενδυνάμωση των οικογενειακών σχέσεων και δεσμών.

Με λίγα λόγια, η ύπαρξη οικογενειακών παραδόσεων είναι σημαντική για την ψυχολογική συνέχιση μιας οικογένειας και για τη σύνδεση των γενεών της. Η σύναψη σχέσεων και παραδόσεων που τονίζουν τη σημασία του να ανήκει κανείς στη συγκεκριμένη οικογένεια και των υποχρεώσεών του προς αυτή δημιουργεί μια πηγή αγάπης, προσωπική περηφάνειας και αίσθησης ότι ανήκει κάπου, πράγματα που κάνουν τη ζωή σε έναν ταραγμένο κόσμο πιο όμορφη.

*H Δρ Λίζα Βάρβογλη, Ph.D. Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, είναι επιστημονική συνεργάτις της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ των ΗΠΑ. 

health.in.gr