ΟΙ ΚΑΛΥΤΕΡΕΣ ROCK ΟΠΕΡΕΣ ΚΑΙ CONCEPT ΑΛΜΠΟΥΜ
Αν το 1969 ο Pete Townshend δεν έγραφε την ιστορία του Tommy, ο όρος Rock Opera θα μας ήταν άγνωστος. Όμως πριν από τους Who και τον Pete Townshend, οι συμπατριώτες του Pretty Things ήταν οι πρώτοι στη Μ.Βρετανία τουλάχιστον που αποφάσισαν να αλλάξουν τα πράγματα καθώς ξεκίνησαν να ηχογραφούν το τέταρτο άλμπουμ τους, S. F. Sorrow (1968), όντας πρωτοπόροι στο νέο μουσικό όρο, την rock opera. H αλήθεια είναι ότι οι Who ήταν αυτοί που έδωσαν στον όρο τη διάσταση που το έπρεπε, φθάνοντας στο σημείο να δουν όχι μόνο στην κινηματογράφο αλλά και στο Broadway! Και γράφω στη Μ.Βρετανία γιατί το πρώτο concept άλμπουμ ήταν του πρωτοπόρου και ιδιοφυούς Frank Zappa, το 1966! Όμως τι στο καλό είναι η rock opera; Δανείζομαι από την Wikipedia, τον ορισμό(;) που αναφέρει ότι rock opera είναι μια συλλογή από τραγούδια, με στίχους που σχετίζονται με μια κοινή ιστορία. Με το χρόνο, εξελίχθηκαν σε concept άλμπουμ, γιατί έχουν κοινό θέμα αλλά όχι σενάριο για υποκριτική όπως οι θεατρικές όπερες, ενώ υπάρχουν διάφοροι χαρακτήρες που ξεπηδούν από τους στίχους και ερμηνεύονται (σ.σ. όχι πάντα) από διαφορετικό μουσικό/τραγουδιστή. Να σημειώσω ότι τις τελευταίες δεκαετίες, προτιμάται ο όρος project αντί του rock opera. Στο άρθρο που μόλις έχετε ξεκινήσει να διαβάζετε, παρουσιάζονται οι ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ Rock Όπερες αλλά και concept άλμπουμ, όρος που επιβλήθηκε από τα μέσα της δεκαετίας του 70. Concept άλμπουμ, ονομάζουμε τα άλμπουμ που τα τραγούδια τους έχουν ένα κοινό στιχουργικό θέμα κι αυτό επιτυγχάνεται μέσω μιας ενιαίας κεντρικής αφήγησης ή θέματος, το οποίο μπορεί να είναι οργανικό ή συνθετικό, με το θέμα και την εξέλιξή τους πολλές φορές να οδηγείται σε μια αφηρημένη κατάσταση. Το Journey tom the Center of the Eye των Nektar, το Killroy Was Here των Styx, το Joe’s Garage του Frank, Zappa, το Thick as A Brick των Jethro Tull και άλλα που θα διαβάσετε πιο κάτω, ανήκουν στην κατηγορία των Concept Άλμπουμ, με κεντρικό στιχουργικό θέμα. Βέβαια από τη δεκαετία του 90 και μετά, το είδος άνθισε στον metal χώρο (Avantasia, Ayeron, WASP-Crimson Idol, King Diamond, Judas Priest-Nostradamus, AINA και δεκάδες άλλες, για να μην τις ονοματίζω, αλλά επειδή ορισμένες από αυτές, πέρασαν και το κοινό του ευρύτερου rock χώρου, θα τις παρουσιάσουμε σε ξεχωριστό Κυριακάτικο άρθρο. Σήμερα από τον metal χώρο, παρουσιάζουμε ενδεικτικά 2 metal όπερες ή project, πείτε τες όπως θέλετε, ενδεικτικές της ποιότητας. Και πάντα όπως συμβαίνει σε όλα αυτά τα αφιερωμΑτικού τύπου άρθρα, ΔΕΝ είναι εξαντλητικό αλλά επιλεγμένο να είναι τα ουσιαστικότερα.
Γράφουν ο Κώστας Τσιρανίδης και Αλέξανδρος Ριχάρδος
Να ξεκινήσουμε λοιπόν με τους αναδυόμενους μέσα από τη ψυχεδέλεια Pretty Things και το άλμπουμ τους S.F. Sorrow(1968) που κατάφεραν να φέρουν σε επαφή το βρετανικό κοινό με άγνωστα όργανα όπως το ινδικό sitar αλλά και το mellotron, μέσα από τον κεντρικό χαρακτήρα του έργου, όπου αναμιγνύει την ιστορία του πρωταγωνιστή Sebastian και το ταξίδι του που ξεκινάει από τον Α! Παγκόσμιο Πόλεμο και καταλήγει σε ένα ψυχεδελικό ταξίδι προς την εκμάθηση των σχέσεων με άλλους ανθρώπους. Βασικοί συνθέτες, οι Phil May (τραγούδι), Dick Taylor κιθάρα και Wally Waller μπάσο. Όπως ήταν φυσικό, βρέθηκαν πολλοί που είπαν ότι ο Townshend, πήρε έμπνευση από αυτόν το δίσκο. Το S.F. Sorrow, δεν γνώρισε επιτυχία στην εποχή του, αλλά χωρίς αυτό, ο Townshend δεν θα έγραφε το Tommy.
Όμως να που πρέπει να γυρίσουμε ένα χρόνο πίσω, στους άγνωστους Βρετανούς Nirvana του Ιρλανδού Patrick Campbell-Lyons και του Έλληνα Alex Spyropoulos όπου το 1967 κυκλοφόρησαν το πρώτο άλμπουμ τους The Story of Simon Simopath, σε παραγωγή του μετέπειτα ιδιοκτήτη της Island Records και σπουδαίου δισκάνθρωπου, Chris Blackwell. Η ιστορία του Simon Simopath περιγράφεται σαν άλμπουμ «παντομίμας επιστημονικής φαντασίας", τα τραγούδια συνδέονται με μια ιστορία στο οπισθόφυλλο, με βάση το όνειρο του Simon Simopath να πετάξει.
Οι Kinks των αδελφών Ray και David Davis, αλλά κυρίως του Ray Davis που το συνθετικό/στιχουργικό ταλέντο ήταν απαράμιλλο, ειδικά στα χρόνια της δεκαετίας του 60, έχουν κυκλοφορήσει 5(!) rock όπερες. Ας ξεκινήσουμε από την Arthur (Or the Decline and Fall of the British Empire-1969, όπου η αρχική σκέψη του ήταν να γίνει soundtrack σε ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα που του είχαν αναθέσει να γράψει τη μουσική. Ο κεντρικός χαρακτήρας, ο Arthur, είχε ρίζες στον πραγματικό κόσμο, αφού είναι εμπνευσμένος από τον κουνιάδο των Ray και David Davis, έχοντας παντρευτεί την αδελφή τους, Rose! Η τηλεοπτική εκπομπή δεν βγήκε ποτέ και το άλμπουμ απέτυχε εμπορικά(1969, Νο 105 Αμερική).
Το Preservation Act 1/Preservation Act 2 (1973/1974) προοριζόταν να γίνει musical στο Broadway αλλά τελικά κυκλοφόρησε σε 2 ξεχωριστά άλμπουμ, με διαφορά ενός έτους. Το Preservation Act 1 (Νο 177 Αμερική), πήρε αντικρουόμενες κριτικές, το δε Preservation Act 2 (Νο114 Αμερική), θάφητκε. Το Soap Opera(1975) ήταν πιο προσιτό, κι από μουσικής άποψης κι από στιχουργικής, αφού αφηγείται την ιστορία ενός μουσικού που ονομάζεται Starmaker που αλλάζει θέση με έναν «συνηθισμένο άνθρωπο», τον Norman για να κατανοήσει καλύτερα τη ζωή. Προσέξτε ότι παρ΄όλη την τεράστια επιτυχία των Kinks, κυρίως στους μικρούς δίσκους στη Μ.Βρετανία και τα 4 άλμπουμ , απέτυχαν εμπορικά στη χώρα τους. Τέλος, το Schoolboys in Disgrace (1975)ήταν ένα είδος prequel για τα Preservation Act και έκλεισε τις όποιες φιλοδοξίες των Davies για τη θεατρική περίοδος τους. Το βασικό θέμα των στίχων, ακολουθεί την ιστορία ενός άτακτου μικρού μαθητή, που εκφοβίζει δασκάλους και μαθητές μαζί με τους φίλους του. Αναπόφευκτα, αντικρίζει τον Διευθυντή του σχολείου και αλλάζει όλη του η ζωή.
Το Blows Against the Empire(1970) είναι το πρώτο άλμπουμ που πιστώθηκε επίσημα στους Jefferson Starship(αφού άλλαξαν το Airplane σε Starship) αλλά ήταν περισσότερο μια συγκέντρωση μουσικών του Σαν Φρανσίσκο (διάβασε πιο κάτω), με πρώτο τον κιθαρίστα Paul Kantner, που είχε αποχωρήσει, έστω και για λίγο από τους Jefferson Airplane στις αρχές του 1970. To Blows Against the Empire, αν και στον τίτλο εμφανίζονται τα ονόματα Paul Kantner and Jefferson Starship, θεωρείται ότι είναι το πρώτο προσωπικό του άλμπουμ, βασισμένο σε μια ιδέα που αφορούσε την αεροπειρατεία ενός διαστημόπλοιου. Θέμα καθημερινό και απόλυτα ρεαλιστικό! Μαζί του παίζουν και οι Grace Slick, Jerry Garcia, David Crosby, Peter Kaukonen, Jack Casady , Graham Nash κ.α.
Και περάσαμε στο βαρύ πυροβολικό, αν και το The Rise and Fall of Ziggy Stardust and the Spiders from Mars (1972, No 5 UK, No 21 USA) του David Bowie, δεν θεωρήθηκε σαν μια rock opera-project. Ίσως επειδή το επίπεδο των τραγουδιών του, ακούστηκαν κι έγιναν επιτυχίες, χωρίς να συνδυαστούν με ένα κοινό θέμα. Tα τραγούδια του Ziggy Stardust, προέκυψαν από το πλεονάζον υλικό που είχε ηχογραφήσει στα sessions του προηγούμενου άλμπουμ του, Hunky Dory, με κεντρικό τραγούδι το Starman. Το βασικό θέμα αφορά έναν εξωγήινο, τον Ziggy, που έρχεται να σώσει τη Γη, για να καταστραφεί μόνο από υπερβολική ποσότητα rock 'n' roll. To Berlin(1973, No7 UK) είναι το τρίτο σόλο στούντιο άλμπουμ του Lou Reed και αφηγείται την ιστορία ενός ζευγαριού με τον εθισμό, κατάχρηση ναρκωτικών, ενδοοικογενειακής βίας και αυτοκτονίας. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι πρώτες κριτικές ήταν ανάμεικτες, για να αξιολογηθεί καλύτερα, χρόνια μετά! Την ιδέα για το άλμπουμ, την έδωσε στον Reed, o παραγωγός Bob Erzin.
Και πάλι μπροστά μας οι Who, αυτή τη φορά με τη δεύτερη rock opera που έγραψε ο κιθαρίστας Pete Townshend, η Quadrophenia(1973). Δύο χρόνια, είχε ξεκινήσει να γράφει μια άλλη ροκ όπερα, τη Lifehouse, η οποία τελικά σταμάτησε στο ράφι και κάποια κομμάτια της πέρασαν στο Who’s Next. Στην Quadrophenia, ο ήρωας ονομάζεται Jimmy, που είναι απογοητευμένος από τους γονείς του και μια φαινομενικά ατελείωτη σειρά από αδιέξοδες δουλειές. Η ιστορία διαδραματίζεται προς τα τέλη της δεκαετίας του 60 όταν το κίνημα των Mod ( Όπως έχει παραδεχτεί ο Townshend το 2019, η αποτυχία του Lifehouse, τον οδήγησε στο να απλοποιήσει τη σκέψη του και να ακολουθήσει μια πιο χαλαρή γραμμή, σαν να γράφει διήγημα, κάνοντας την πλοκή, πολύ πιο άνετη στον ακροατή.
Ο Jimmy παρουσιάζει μια τετράπλευρη διχασμένη προσωπικότητας (εξ ου και ο τίτλος Quadrophenia), με τη σειρά του να αντικατοπτρίζει τα τέσσερα μέλη των Who. Τα τραγούδια ήταν γεμάτα έμπνευση από τον Townshend, με τα The Real Me, 5:15, The Punk Meets the Godfather, I'm One και το πανέμορφο Love, Reign o'er Me να ξεχωρίζουν εύκολα. Τελικά το Quadrophenia, εξελίχθηκε σε ένα από τα καλύτερα άλμπουμ των Who, ενώ το soundtrack (1979, No 23 UK, No46 USA), περιέχει και 3 παραπάνω τραγούδια όπου ντραμς παίζει ο Kenny Jones, όπου ήταν η πρώτη φορά που ηχογραφούσε σαν μέλος τους. Ο Jimmy, παρακολουθεί μια συναυλία των Who, γίνεται θαυμαστής τους, αλλά είναι απογοητευμένος από τη στάση των γονιών του απέναντί του, τα προβλήματα με τη δουλειά του και καταλήγει να εξεταστεί από ψυχίατρο. Η ιστορία συνεχίζεται, αλλά έχει περισσότερο αν ακούσετε το 2πλό άλμπουμ ή δείτε την ταινία που βγήκε στους κινηματογράφους το 1979 σε σκηνοθεσία Franc Roddam και πρωταγωνιστές τον Sting, τον Phil Daniels στο βασικό ρόλο του Jimmy και τους Leslie Ash, Mark Wingett, Toyah Willcox (γνωστότερη σαν Toyah σκέτο, σύζυγος του Robert Fripp), Gary Holton (ο τραγουδιστής των Heavy Metal Kids) κ.α. Η αρχική επιλογή για το πρωταγωνιστικό ρόλοτου Jimmy ήταν ο John Lydon (ο Johnny Rotten των Sex Pistols), που έκανε δοκιμαστικά, αλλά η εταιρεία διανομής της ταινίας, του αρνήθηκαν το ρόλο και επέλεξαν τον Phil Daniles.TRIVIA
Το κίνημα των mods, ξεκίνησε τη δεκαετία του 50 και πήρε πιο έντονη μορφή στα μέσα της δεκαετίας του 60, στη Μ.Βρετανία. Στην ουσία ήταν οι μοντέρνοι νέοι της εποχής (ο όρος mod προέρχεται από τη λέξη modernist), μέλη μιας κουλτούρα που ξεκίνησε από το Λονδίνο και εξαπλώθηκε σε όλη τη Μεγάλη Βρετανία, επηρεάζοντας τελικά τη μόδα και τις τάσεις. Επικεντρωμένη στη μουσική και τη μόδα, το κίνημα των Mods, έχει τις ρίζες της σε μια μικρή ομάδα καλοντυμένων νεαρών, ανδρών και γυναικών, οι οποίοι άκουγαν μοντέρνα jazz, με τη μόδα να παίζει σημαντικό ρόλο. Οι μουσικές τους προτιμήσεις δεν σταματούσαν στη jazz της εποχής, αλλά επεκτεινόντουσαν στη soul, rhythm and blues και rock, με τα αγαπημένα τους συγκροτήματα να είναι οι Who και οι Small Faces. Τα σκούτερ, Lambretta και Vespa ήταν τα βασικά μέσα μετακίνησής τους. Το κίνημα αναβίωσε στα μέσα της δεκαετίας του 70, με τα συγκροτήματα των Jam, Secret Affair και Specials να αντιπρωπεύουν τον ήχο τους. Στη δεκαετία του 90, οι Oasis, Blur και Ocean Colour Scene, ήταν οι βασικοί μουσικοί τους πυλώνες. Α.Ρ.
To 1981 βρίσκει το συγκρότημα να κυκλοφορεί ένα πολύ ενδιαφέρον δίσκο, τόσο μουσικά όσο και θεματικά. Το Nude (1981, Νο34 Μ.Βρετανία) των Camel βασίζεται στην πραγματική ιστορία του 22χρονου Ιάπωνα ανθυπολοχαγού, Hiro Onoda, που τις ημέρες που η Ιαπωνία συνθηκολογούσε, βρισκόταν μαζί με άλλους τρεις Ιάπωνες στρατιώτες που δεν είχαν παραδοθεί ή σκοτωθεί στο μικρό νησί Λούμπαγκ. Αποτραβήχτηκαν στους λόφους, συνεχίζοντας τη μάχη, ως αντάρτες πλέον και επιβιώνοντας τρεφόμενοι με μπανάνες, γάλα καρύδας και κρέας από βοοειδή που έκλεβαν, ενώ συχνά ερχόντουσαν σε μάχη με αστυνόμους της περιοχής. Ο Onoda αλλά κι πολλοί άλλοι Ιάπωνες στρατιώτες που η συνθηκολόγηση τους βρήκε σε μικρά κι απομονωμένα νησιά, δεν γνώριζαν ότι η χώρα τους είχε συνθηκολογήσει ή δεν ήθελαν να παραδοθούν στους αντιπάλους. Ο Onoda ανήκε στην πρώτη περίπτωση που δεν γνώριζε ότι η χώρα του είχε συνθηκολογήσει καθότι ήταν απομονωμένος σε μικρό νησί μακρά από τον πολιτισμό και τις ρίψεις ενημερωτικών φυλλαδίων από τα αεροπλάνα, τις εξέλαβε σαν πονηριά του εχθρού για να παραδοθεί! Βλέπετε για τους στρατιώτες της αυτοκρατορικής Ιαπωνίας, της χώρας του Ανατέλλοντος Ήλιου, η σκέψη της παράδοσης ενός στρατιώτη ήταν κάτι αδιανόητο, καθώς η πεποίθηση της ανωτερότητας απέναντι σε οποιονδήποτε εχθρό και της τελικής νίκης ήταν βαθιά ριζωμένη στην κουλτούρα του λαού και του στρατού.
Από τους συντρόφους του Onoda, o πρώτος πίστεψε στο περιεχόμενο των φυλλαδίων και παραδόθηκε, κι ο άλλος σκοτώθηκε το 1954. Ο τελευταίος σύντροφος του Onoda, στρατιώτης Kozuka, σκοτώθηκε από την αστυνομία το 1972, σε επιδρομή με σκοπό την καταστροφή αποθεμάτων ρυζιού σε αγρόκτημα. Ο Onoda είχε μείνει μόνος του και πλέον είχε γίνει θρύλος πέρα από το Λουμπάνγκ. Τον εντόπισε το 1974 ο Norio Suzuki, που είχε αποφασίσει να τον επαναφέρει στον σημερινό κόσμο. Ο Suzuki κατάφερε να συναντήσει τον Onoda στη ζούγκλα, κέρδισε την εμπιστοσύνη του και του είπε πως η Ιαπωνία ανησυχούσε για αυτόν, αλλά ο Onoda απάντησε ότι δεν θα παραδινόταν εκτός αν λάμβανε εντολή από ανώτερο αξιωματικό. Ο Suzuki γύρισε στην Ιαπωνία, έψαξε και βρήκε τον ανώτερο του Onoda, ταγματάρχη Yosimi Taniguci, που εργαζόταν σε βιβλιοπωλείο και τον έπεισε να πάνε μαζί στο Λουμπάνγκ. Στις 9 Μαρτίου 1974 ο Taniguci τηρώντας κάθε επισημότητα έδωσε την εντολή παράδοσης του Onoda που εκείνος με τη σειρά του την έκανε δεκτή! Ο Onoda παρέδωσε το ξίφος του στον πρόεδρο των Φιλιππίνων (το Λουμπάνγκ ανήκει στις Φιλιππίνες) και έλαβε αμνηστία για τις πράξεις του κατά τις προηγούμενες δεκαετίες (αυτός και οι σύντροφοί του σκότωσαν περίπου 30 άτομα κατά την εκστρατεία ανταρτοπολέμου τους). Επέστρεψε στην Ιαπωνία όπου αντιμετωπίστηκε ως ήρωας, αλλά μετακόμισε στη Βραζιλία(!), όπου έγινε κτηνοτρόφος. Μία δεκαετία μετά γύρισε στην Ιαπωνία και ίδρυσε μια σειρά από σχολές επιβίωσης στην άγρια φύση. Πέθανε το 2014, σε ηλικία 91 ετών.
Η ιστορία του Onoda, συγκίνησε, αλλά έδωσε και τροφή στη δημοσιογράφο και σύντροφο του κιθαρίστα των Camel, Andy Latimer, Susan Hoover να γράψει τους στίχους για το άλμπουμ Nude, εκτός του "Please Come Home" που οι στίχοι ανήκουν στον Latimer. Κατά μεγάλο ποσοστό, το άλμπουμ είναι ορχηστρικό και είναι εκπληκτικά συναρπαστικό πως ο Latimer έχει καταφέρει μέσα από μια σειρά ορχηστικών συνθέσεων κομματιών να περιγράψει τις περιπέτειες του Onoda και το κυριότερο να τις μεταφέρει στον ακροατή. Α.Ρ.
To 1973 βρίσκει τον Roger Glover να έχει αποχωρήσει από τους Deep Purple και να δέχεται μια πρόταση για να συνθέσει μουσική για το παιδικό βιβλίο των William Plomer και Alan Aldridge, Butterfly Ballαν και αρχικά η ιδέα ήταν να βασιστεί σε ένα καινούργιο μουσικό έργο του Jon Lord σε παραγωγή του Roger Glover. Στην ουσία, να μετατρέψει τα παιδικά ποιήματα σε τραγούδια! Επειδή όμως ο Lord ήταν πολύ απασχολημένος με τους Deep Purple, ο Glover ανέλαβε εξ’ ολοκλήρου το άλμπουμ, προσκαλώντας τους Jon Lord, David Coverdale, Glenn Hughes, Michael Des Barres (Silverhead), Ronnie James Dio και του οργανίστα των Elf, Micky Lee Soule να λάβουν μέρος, δίνοντας στο άλμπουμ μεγαλύτερη διάσταση.
Το άλμπουμ έβγαλε ένα single, το Love Is Al" που ερμηνεύει ο Ronnie James Dio που δεν έγινε επιτυχία στη Μ.Βρετανία σε αντίθεση με την Ολλανδία που πήγε Νο1 αλλά και στη Γαλλία που η ταινία μικρού μήκους που συνόδευε το “Love is All” με κινούμενα σχέδια, προβλήθηκε πολλές φορές από το τηλεοπτικό σταθμό Antenna 2. Ολόκληρο το έργο παρουσιάστηκε για μία μόνο φορά ζωντανά στις 16 Οκτωβρίου 1975 στο Royal Albert Hall με όλους τους μουσικούς να λαμβάνουν μέρος εκτός του Ronnie James Dio που ήταν σε περιοδεία με τους Ritchie Blackmore's Rainbow και τη θέση του πήρε ο Ian Gillan! Στη βραδιά πήραν μέρος το μοντέλο (σ.σ. τότε τις έλεγαν μανεκέν) Twiggy και ο ηθοποιός Vincent Price σαν εκφωνητής. Το κονσέρτο βιντεοσκοπήθηκε και προβλήθηκε στην τηλεόραση. Στο live άλμπουμ των Deep Purple In Concert with The London Symphony Orchestra(2000) συμμετέχει ο Ronnie James Dio ο οποίος ερμηνεύει 2 τραγούδια από το The Butterfly Ball and the Grasshopper's Feast όπως είναι ολόκληρος ο τίτλος του, τα Sitting on a Dream και Love is All. Οκ, δεν είναι η rock όπερα που φαντάζεστε αλλά must για τους φίλους των Τιτανοτεράστιων. To 2πλό άλμπουμ War of the Worlds του Jeff Wayne είναι ένα από τα best sellers στην βρετανική αγορά (1978, Νο5 UK, No 94 USA) και αναφέρεται στην επιστημονικής φαντασία ιστορία εισβολής εξωγήινων. Βασίστηκε στο ομώνυμο βιβλίο του H. G. Wells και στο δίσκο συμμετείχαν οι David Essex, Justin Hayward (Moody Blues), Phil Lynott, Chris Thompson (Manfred Mann’s Earth Band), Julie Covington κι ο ηθοποιός Richard Burton, στο ρόλο του αφηγητή. Παρ΄όλο που το άλμπουμ πούλησε 2.500.000 αντίτυπα, έβγαλε μόνο μια επιτυχία, το Forever Autumn με τον Justin Hayward. To 2005 μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Steven Spielberg, με τον Tom Cruise στον πρωταγωνιστή ρόλο και τους Tim Robbins, Dakota Fanning, Miranda Rotto, David Harbour (o σερίφης Jimmy Hopper στο Stranger Things!) κ.α.
Στις 30 Νοεμβρίου 1979 κυκλοφόρησε το Wall των Pink Floyd (Νο3 Μ.Βρετανία, Νο1 Αμερική) που είναι ένα από τα σημαντικότερα μουσικά έργα της ανθρώπινης οντότητας. Ολοκληρωμένο μουσικά και στιχουργικά, κατά βάση από τον Roger Waters, βασίζεται στον χαρακτήρα Pink, ένα rock starροκ σταρ που βρίσκεται όλο και περισσότερο αποξενωμένος από τον κόσμο, αρχής γενομένης από την αρνητική εξέλιξη της περιοδείας του. Ο Roger Waters, βάσισε την ιδέα της rock όπερας αλλά και του Pink, σκεπτόμενος τον ίδιο του τον εαυτό σαν καλλιτέχνη (περιοδεία, δίσκοι), ενώ στο Nobody Home, γίνεται αναφορά στον Syd Barrett και στην αποτυχημένη περιοδεία τους στην Αμερική το 1967. Στη διάρκεια του έργου, ο Pink χάνει τον πατέρα του (ο Waters γεννήθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου 1943 κι ο πατέρας του σκοτώθηκε στην Aprilla της Ιταλίας, στις 18 Φεβρουαρίου 1944), έχει υπέρ-προστατευτική μητέρα, πιεστικούς-τυραννικούς δασκάλους, άπιστη γυναίκα, κι όλα αυτά τον οδηγούν στην απομόνωση, που σαν τούβλα, χτίζουν ένα Τοίχος. Γι αυτό κατά τη διάρκεια των συναυλιών του Waters, το Τοίχος κτίζεται σιγά σιγά ώσπου γίνεται απροσπέλαστο για να καταρρεύσει. Και βέβαια εδώ ο καθένας μπορεί να κάνει τους όποιους προσωπικούς συνειρμούς θέλει. Η κατάθλιψη, η απομόνωση, οι μαύρες σκέψεις, τα ναρκωτικά, οδηγούν τον Pink να πιστέψει ότι είναι ένας φασίστας δικτάτορας και ότι η συναυλία του είναι μια συγκέντρωση νεοναζί, προχωρώντας σε επιθέσεις κατά των μειονοτήτων και υποκίνησης βίας. Οι ενοχές τον κυριεύουν και δικάζεται ενώπιον του εσωτερικού του δικαστή, ο οποίος τον διατάζει να «γκρεμίσει τον τοίχο» σαν τιμωρία για τις πράξεις του. Ήλθε η στιγμή να απαλλαχθεί από ότι τον είχε κυριεύσει και να δει τον έξω κόσμο.
Δύσκολα ξεχώρισα κομμάτια σαν τα Mother, Hey You, In the Flesh, Vera (αναφέρεται στην Βρετανίδα τραγουδίστρια Vera Lynn που κατά τη διάρκεια του Β! Παγκοσμίου Πολέμου, το τραγούδι της We'll Meet Again, ήταν πολύ δημοφιλές), Another Brick in the Wall, Part 2 (ως διαμαρτυρία κατά της άκαμπτης σχολικής εκπαίδευσης, ιδιαιτέρως των οικοτροφείων) και φυσικά το Comfortably Numb, σύνθεση των David Gilmour και Roger Waters, εκτός του ότι είναι το καλύτερο κομμάτι του άλμπουμ, ο Gilmour κάνει το σόλο της ζωής του. Κατά τη διάρκεια των ηχογραφήσεων, οι σχέσεις Waters- Richard Wright χάλασαν, με αποτέλεσμα την αποχώρηση του οργανίστα. To εξώφυλλο σχεδίασε ο καρτουνίστας Gerald Scarfe που άφησε το δυνατό αποτύπωμά του όχι μόνο στο εξώφυλλο του δίσκου (τα σφυριά που περπατάνε, χαρακτήρες, γραμματοσειρά) αλλά και στην ομώνυμη ταινία του 1982. Με λίγες εξαιρέσεις, το συγκρότημα εστίαζε σε μια ιδιαίτερη προσέγγιση της αισθητικής στα εξώφυλλά του τα περισσότερα από τα οποία είχε επιμεληθεί η περίφημη Hipgnosis κι ο σχεδιαστής Storm Thorgerson, που ήταν συμμαθητής του Gilmour στο δημοτικό!!!! Τώρα όμως έχουμε κάτι εντελώς διαφορετικό με την ιδιαίτερη σχεδιαστική λογική του Gerald Scarfe. Μινιμαλιστικό εξώφυλλο, με τα τούβλα να παραπέμπουν ευθέως στο Another Bring in the Wall και στην όλη λογική των στίχων. Τα γράμματα δεν είναι τυπωμένα στο εξώφυλλο αλλά σε διαφάνεια που μαγνητίζεται στο χαρτί! Οι πρώτες επαφές του Scarfe με το συγκρότημα, στην ουσία με τον Waters, είχαν ξεκινήσει από την εποχή του Wish you were here και τελικά μετουσιώθηκαν σε συνεργασία στο The Wall. O Scarfe αμέσως έπιασε το νόημα των στίχων και άρχισε να ζωγραφίζει τα καρτούν με αιχμηρή και σατυρική διάθεση, με σημαντικότερα τα σφυριά που περπατάνε, για τα οποία είναι πολύ περήφανος. Ίσως οι παραπάνω γραμμές να σας βοηθήσουν να το ακούσετε προσεκτικότερα, αλλά σίγουρα χρειάζεται προσεκτική ακρόαση.
Το 1996 ήταν η χρονιά που οι Drive-By Truckers, ξεκίνησαν την καριέρα τους από την Athens της Georgia. Σχεδόν άγνωστοι στην Ευρώπη, κυκλοφόρησαν το 2001 το Southern Rock Opera (σ.σ. δεν υπάρχει πιο ξεκάθαρος τίτλος, αλλά ΜΗΝ πάει το μυαλό σας σε κάτι αντίστοιχο των Tommy και Jesus Christ Superstar ) που είναι ένα ημι-αυτοβιογραφικό σενάριο για τη ζωή των νέων στο Νότο με αναφορά στο αεροπορικό δυστύχημα που σχεδόν τερμάτισε την καριέρα των Lynyrd Skynyrd. Στην ουσία το Southern Rock Opera αποτελεί ένα μετεφηβικό γράφημα για όσους/ες μεγάλωσαν στο Νότο.
Λίγους μήνες μετά την κυκλοφορία του Aqualung, o δαιμόνιος και ιδιοφυής Ian Anderson και οι Jethro Tull κυκλοφορούν το Thick as A Brick (1972, No 5 UK,No1 USA), ένα concept album με περίτεχνους στίχους, εντυπωσιακές μουσικές καινοτομίες και με τραγούδια μεγάλης διάρκεια, αλλά όλα αυτά, δοσμένα με μπόλικο λεπτό αγγλικό χιούμορ. Για τους γνωρίζοντες άριστα την αγγλικήν, το Thick as A Brick είναι ένα δυνατό τεστ των αγγλικών τους και του χιούμορ τους.
Μπορεί να ασχολούμαστε μόνο τις πετυχημένες rock όπερες και Projects, αλλά το Music from the Elder (1981, No75 USA, No51 UK) των Kiss παρ΄όλη την αποτυχία του, έχει θέση σε αυτό το άρθρο. Η βασική πλοκή του άλμπουμ, αναφέρεται περιλαμβάνει την πρόσληψη και την κατάρτιση ενός νεαρού ήρωα “the Boy” από το Συμβούλιο των Πρεσβυτέρων που ανήκουν στο τάγμα του Ρόδου, μια μυστηριώδης ομάδα αφιερωμένη στην καταπολέμηση του κακού. Τελικά, μέσα από πολλές δοκιμασίες ο μυημένος νέος “the Boy”, είναι έτοιμος να λάβει την γνώση και να δράσει κατά του κακού και υπέρ του καλού. Μπερδεμένη ιστορία, αποτυχημένο άλμπουμ που έβγαλε μια μικρή επιτυχία, το A World without Heroes.
Από τα καλά άλμπουμ των Blue Oyster Cult, το Imaginos (1988, No 122 USA), βασίζεται σε μια διαφορετική μυστικιστική εξήγηση για την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και με μια αποκάλυψη της προέλευσης των απόκρυφων στοιχείων του Πολέμου. Στο επίκεντρο της ιστορίας είναι μια μυστική ιστορία που περιγράφει ο Sandy Pearlman (παραγωγός και στιχουργός), για τα πραγματικά αίτια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, που ξεκινούν από το 1804 με την γέννηση ενός modified child, (τροποποιημένου παιδιού!) που ονομάζεται Imaginos. Αρχικά προοριζόταν για προσωπικό άλμπουμ του ντράμερ/συνθέτη Albert Bouchard, που είχε απολυθεί από το 1981. Σε γενικές γραμμές το άλμπουμ είναι καλό, αντάξιο του ονόματος των Blue Oyster Cult και οι συμμετοχές απλά το εμπλουτίζουν (Joe Satriani, Aldo Nova και του κιθαρίστα των Doors, Robby Krieger).
Στο
ταραχώδες 1977, καθώς η punk αναδύθηκε στο mainstream με το
επαναστατικό της ήθος και η disco γέμιζε τις πίστες στα club, δύο άντρες
στην καρδιά της Νέας Υόρκης παρέμεναν τελείως αποκομμένοι από το χάος
που επικρατούσε. Ο τραγουδοποιός- παραγωγός Jim Steinman και ο φωνητικός
συνεργάτης του Marvin Lee Aday, γνωστός στον κόσμο ως Meat Loaf,
οι οποίοι, όντας κλεισμένοι στο Ansonia Hotel, τελειοποιούσαν πιμελώς
τα τραγούδια που τελικά θα κυκλοφορούσαν στο μνημειώδες έργο τους με
τίτλο Bat Out of Hell.
Η αντίθεση μεταξύ των δύο συνεργατών
δεν θα μπορούσε να είναι εμφατικότερη. Ο Aday, ένας εύρωστος Τεξανός με
φωνή ικανή να θρυμματίσει πέτρα, αγκάλιασε περήφανα το παρατσούκλι Meat
Loaf που του χάρισε ο πατέρας του. Το ταξίδι του από το rugby (ήταν
επίδοξος αθλητής του λεγόμενου “American football”) στη σκηνή, μέσω
ρόλων σε παραγωγές όπως τα διάσημα μιούζικαλ Hair και το The Rocky
Horror Showτον σημάδεψε ως έναν άνθρωπο με διαφορετικά ταλέντα και
εμπειρίες. Αντίθετα, ο Steinman, με τις εκκεντρικότητες και την πηγαία ορμή του, είχε κάνει την διαδρομή από
την εκπαίδευση του ως κλασικός πιανίστας μέχρι το σχηματισμό μιας μπάντας που
ονομαζόταν … THE CLITORIS THAT THOUGH IT WAS A PUPPY, πριν ασχοληθεί με τη
σύνθεση μουσικής για παραστάσεις στο Broadway.
Roger Powell (synthesizer) και η τραγουδίστρια Ellen Foley, καθώς και ο πασίγνωστος
Edgar Winter στο σαξόφωνο.
Μόλις κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 1977, το Bat Out of Hell ξεπέρασε κάθε προσδοκία, χαρίζοντας στους ακροατές ένα ηχητικό και οπτικό θέαμα που δεν έμοιαζε με τίποτα άλλο που είχε κυκλοφορήσει μέχρι τότε. Από το εκπληκτικό εξώφυλλο μέχρι το επικό ομότιτλο κομμάτι του, το άλμπουμ απέπνεε μια αίσθηση θεατρικότητας και μεγαλοπρέπειας που αιχμαλώτιζε τη φαντασία. Ο ισχυρισμός του Steinman ότι τα τραγούδια επινοήθηκαν ως μια κινηματογραφική εμπειρία, ήταν αληθινός, ιδιαίτερα
εμφανής στην εκτεταμένη αφήγηση του ομότιτλου κομματιού - μια εννιάλεπτη
«Οδύσσεια» μέσα από ένα δυστοπικό αστικό τοπίο.
Το άλμπουμ, με τραγούδια που κυμαίνονται από το κεφάτο “You Take the Words Right
Out of My Mouth (Hot Summer Night)” έως τις συγκλονιστικές μπαλάντες “Heaven Can
Wait” και “Two Out of Three Ain't Bad”, παρουσίασε την ικανότητα των Steinman και
Meat Loaf να ενσωματώνουν την ουσία του rock n roll στις συνθέσεις τους – πάθος,
φαντασία και διασκέδαση. Το ντουέτο Paradise by the Dashboard Light, μια θορυβώδηςκαι χιουμοριστική ωδή στον εφηβικό πόθο, παραλληλίζει το rock n roll με
κινηματογραφική εμπειρία.
Ωστόσο, το ταξίδι προς την επιτυχία δεν ήταν χωρίς εμπόδια, συμπεριλαμβανομένης της
αναγκαστικής παράλειψης του Steinman από τους τίτλους του άλμπουμ, κατόπιν
απαίτησης της δισκογραφικής τους, μια στιγμή που δεν αμαύρωσε τον θρίαμβο του
άλμπουμ αλλά ταπείνωσε τον κύριο συνθέτη του. Ωστόσο, παρά τον αρχικό σκεπτικισμό,
το "Bat Out of Hell" κέρδισε δυναμική μέσα από τα συνεχόμενα live, πουλώντας τελικά
εκατομμύρια αντίτυπα – πάνω από 30 εκατομμύρια κόπιες μέχρι σήμερα, γεγονός που το
καθιστούν ένα από τα εμπορικότερα άλμπουμ όλων των εποχών - και εδραιώνοντας τη
θέση του ως κλασικού.
Σήμερα, το Bat Out of Hell αποτελεί απόδειξη της δημιουργικής ιδιοφυΐας του Jim Steinman και της φωνητικής ικανότητας του Meat Loaf. Αν και μπορεί να μην απολαμβάνει την ίδια mainstream αναγνώριση με άλλα άλμπουμ του είδους του, η κληρονομιά και το απαράμιλλο καλλιτεχνικό όραμά του εξασφαλίζουν τον χαρακτηρισμό του ως μουσικό αριστούργημα. Σε έναν κόσμο που συχνά κυριαρχείται από φευγαλέες τάσεις και μόδες, το Bat Out of Hell παραμένει ένας φάρος πρωτοτυπίας και έμπνευσης- ένας μοναδικός θρίαμβος που ξεπερνά τα όρια του χρόνου και του είδους. Κ.Τ.
Το 1983 βρίσκει τους Styx στην κορυφή, με πλατινένιους και χρυσούς δίσκους να κοσμούν τους τοίχους των σπιτιών τους. Όμως έχουμε μπει στη δεκαετία του 80 που η μουσική έχει αλλάξει και τα rock συγκροτήματα, ή τουλάχιστον ένα μέρος τους, έχουν βάλει νερό στο κρασί τους, κάνοντας τη μουσική τους πιο light. Το Kilroy Was Here (Νο3 Αμερική, Νο67 Μ.Βρετανία) σηματοδότησe μια απότομη αλλαγή στον ήχο τoυς, με τα φουτουριστικά θέματα και synth-pop-rock μουσική. Σε μια περιοδεία τους στην Ιαπωνία, ο Dennis DeYoung κατάλαβε ότι οι Ιάπωνες είναι ευγενικοί, πολύ εργατικοί κι έλεγαν όλη την ώρα «domo arigato» που σημαίνει «Σας ευχαριστώ πολύ». Τότε έτυχε να ακούσει τη λέξη roboto που στα γιαπωνέζικα σημαίνει ρομπότ. Η λέξη κόλλησε στο κεφάλι του κι όταν επέστρεψε σπίτι του, παρακολούθησε ένα ντοκιμαντέρ σχετικά με εργοστάσια παραγωγής που χρησιμοποιούν ρομποτική τεχνολογία. Όλα συνδυάστηκαν στο μυαλό του και κατέληξε να γράψει μια rock όπερα που μάς μετέφερε σε ένα δυστοπικό μέλλον όπου το rock είναι απαγορευμένο. Ο τίτλος Kilroy Was Here είναι δανεισμένος από ένα meme που έγινε δημοφιλές κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και συνήθως εμφανίζεται στα γκράφιτι. Κατά την άποψή μου, μουσικά το άλμπουμ ΔΕΝ έχει καμία σχέση με τον ήχο των Styx.
Είμαι σίγουρος ότι οι περισσότεροι δεν γνωρίζατε ότι το Captain Fantastic and the Brown Dirt Cowboy(1975, No2 UK, No1 USA)είναι ένα concept άλμπουμ, με τον Elton John να είναι Captain Fantastic κι ο στιχουργός Bernie Taupin ο Brown Dirt Cowboy. Παρ΄όλο που έβγαλε μόνο μια επιτυχία, Someone Saved My Life Tonight(Νο Αμερική), το Captain Fantastic and the Brown Dirt Cowboy ξεπέρασε σε πωλήσεις τα 3.000.000 αντίτυπα στην Αμερική και τις 60.000 στη χώρα του. Όσο για το θέμα των στίχων, σύμφωνα με τον Bernie Taupin, αποτελούν μια μια αυτοβιογραφική των Elton John και του ίδιου του ο Taupin, στο ξεκίνημα της καριέρας τους.
Αλλοίμονο κι αν ο Alice Cooper, δεν είχε concept άλμπουμ. Το θέμα του Welcome To My Nightmare (1975, No5 USA, No 19 UK) είναι ο εφιάλτες ενός νεαρού, του Steven που είναι ο κεντρικός χαρακτήρας. Βασικά τραγούδια, τα Only women bleed(σ.σ. οι στίχοι αναφέρονται σε ένα αποτυχημένο γάμο), Department of Youth, Black Widow και το ομώνυμο, όμως η κομματάρα είναι το Steven που μπορεί να μη κυκλοφόρησε σε single, αλλά είναι το καλύτερο τραγούδι του δίσκου. Πολύ σωστά, ο Alice Cooper χαρακτήρισε το άλμπουμ σαν soundtrack χωρίς ταινία!
Tι εποχή κι αυτή! Το Thick as A Brick (1972) No 5 στη Μ.Βρετανία και No1 στην Αμερική, το The Six Wives Of Henry VIII το προσωπικό άλμπουμ του Rick Wakeman (1973), No7 στη Μ.Βρετανία, Νο 30 στην Αμερική και βέβαια, να σημειωθεί ότι το δεύτερο είναι instrumental, χωρίς κάποιο κομμάτι να κυκλοφορήσει σε …μικρό δίσκο για να μπορεί να παιχτεί στο ραδιόφωνο. Χρονιές άφθαστης δημιουργίας, με τα 6 κομμάτια του άλμπουμ, το καθένα φέρει για τίτλο το όνομα κάθε συζύγου του Βασιλιά Ερρίκου του 8ου (1491-1547), με τη μουσική να βασίζεται στον χαρακτήρα της κάθε μιας! Σχεδόν αριστούργημα!
Ποτέ οι Moody Blues και η μουσική τους δεν ήταν στα αγαπημένα μου. Πρέπει να παραδεχτώ ότι υπάρχουν ορισμένα άλμπουμ τους όπως το In Search Of The Lost Chord(1968, No 5 UK, No68 USA) που έχουν πολύ ενδιαφέρον. Η θεματολογία του συγκεκριμένου, αναφέρεται στον διαλογισμό και στη διεύρυνση μονοπατιών για την ολοκλήρωση.
Μέσα από το υπέροχο Tales of Mystery and Imagination, γνώρισα τον Edgar Alan Poe και φυσικά τους Alan Parsons Project. Το άλμπουμ, που έμελλε να γίνει ένα από τα αγαπημένα μου βασίζεται σε έργα του Αμερικάνου μυθιστοριογράφου Edgar Alan Poe, ενώ ο τίτλος του άλμπουμ προερχόταν από βιβλίο-συλλογή με έργα του Poe (διαβάζατε Πο) που είχε πρωτοεκδοθεί το 1908! Το άλμπουμ αποτίει φόρο τιμής στις ιστορίες μυστηρίου και μακάβριας του διάσημου Αμερικανού συγγραφέα, με μουσικές ερμηνείες μερικών από τα πιο διάσημα έργα του Poe, όπως το Κοράκι, Η Καρδιά του Παραμυθιού, Το Βαρέλι του Αμοντιλάδο και Η πτώση του Οίκου του Άσερ.(οι αγγλικοί τίτλοι The Raven, The Tell-Tale Heart, The Cask of Amontillado, and The Fall of the House of Usher. Εκείνο που έκαναν με περίσσια επιτυχία οι Parsons και Woolfson, είναι ότι εξερεύνησαν τα σκοτεινά και απόκοσμα θέματα των ιστοριών του Poe, αποτυπώνοντας τις εμβληματικές στοιχειωτικές ατμόσφαιρες και τις σασπένς αφηγήσεις. Η ίδια η μουσική χαρακτηρίζεται από τις συμφωνικές και progressive rock διασκευές της, χρησιμοποιώντας συχνά συνθεσάιζερ, κιθάρες και ορχηστρικά στοιχεία για τη δημιουργία ενός δραματικού και κινηματογραφικού ήχου. Πόσες φορές το έχω ακούσει και ΠΟΤΕ δεν το βαρέθηκα!
To I Robot κυκλοφόρησε το 1977 (Νο 30 Μ.Βρετανία, Νο 9 Αμερική) αμέσως μετά το πανέμορφο Tales of Mystery and Imagination και στιχουργικά βασίζεται στο ομότιτλο βιβλίο του Isaac Asimov, που είχε διαβάσει έτερος του συγκροτήματος, Eric Woolfson. Το θέμα; Η άνοδος των Robots και η αέναη προσπάθεια του ανθρώπου για κατανόηση όλων όσων τον περιβάλλουν.
Κι όμως, το Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band (1967, No 1UK, No USA) των Beatles, είναι concept album, με θέμα ένα συγκρότημα που οι πρώτοι δίσκοι τους γνωρίζουν τεράστια επιτυχία και στη συνέχεια περιθωριοποιούνται. Ήταν ιδέα του Paul McCartney, αλλά για να είμαστε η concept ιδέα του άλμπουμ δεν πέρασε στον κόσμο.
Μετά το OK Computer(1997), οι Radiohead(στην ουσία ο Thom Yorke), μετακινήθηκε σε πιο ηλεκτρονικά μονοπάτια, έντονα επηρεασμένος από την ambient και το krautrock. Το Kid A(2000, No1 UK, NO USA) αναφέρεται στον πρώτο ανθρώπινο κλώνο και η μουσική δένει με το θέμα.
Το Feak Out! Των Frank Zappa and the Mothers of Invention, κυκλοφόρησε στις 27 Ιουνίου 1966 και ήταν ένα από τα πρώτα 2πλά άλμπουμ στην ιστορία της μουσικής. Το παράδοξο ήταν ότι ήταν και το πρώτο άλμπουμ του συγκροτήματος που δεν ήταν γνωστό, άρα σαν εγχείρημα ήταν ριψοκίνδυνο. Το βασικό θέμα ήταν η σατιρική διάθεση της αμερικανικής pop κουλτούρα και την εκκολαπτόμενη freak σκηνή του Λος Άντζελες. Όλα αυτά, εν έτη 1966!
Το 1979 ο ιδιοφυής Frank Zappa κυκλοφόρησε σε δύο δόσεις, τον Σεπτέμβριο και τον Νοέμβριο, τα Joe's Garage Ι και Joe’s Garage II & III, συνολικά 4 ώρες μουσικής! Ο κεντρικός χαρακτήρας, σχηματίζει ένα garage rock συγκρότημα, προσπαθεί να αφυπνίσει την κοινωνία και την κυβέρνηση για να καταλήξει στη φυλακή. Μετά την απελευθέρωση του, βρίσκεται σε έναν δυστοπικό κόσμο που τον οδηγεί στο σημείο της παραφροσύνης. Το…ευχάριστο ήταν η εμπορική επιτυχία και των 2 δίσκων σε Αμερική και Μ.Βρετανία και το πολύ καλό παίξιμο του!
Το Time(1981, No1 UK, No 16 USA) των ELO ή να προτιμάτε Electric Light Orchestra, ακολουθεί την ιστορία ενός άνδρα από τη δεκαετία του '80 που βρίσκεται το 2095. Μόλις φτάσει εκεί, απογοητεύεται από την πρόοδο της τεχνολογίας και λαχταρά την προηγούμενη ζωή του. Μουσικά, η synth-pop κυριαρχεί, το συγκρότημα έχει χάσει όλη την αρχική μαγεία του, με το άλμπουμ να βγάζει μια μεγάλη επιτυχία, το Hold On Tight που ήταν το πιο ακριβό για εκείνη την εποχή, κοστίζοντας 40.000 £.
Το Freudiana (1990), ξεκίνησε σαν άλμπουμ των Alan Parsons Project, αλλά επειδή οι δρόμοι του Alan Parsons και του Eric Woolfson χώρισαν, κυκλοφόρησε από τον δεύτερο σαν προσωπικό άλμπουμ. Η ιστορία βασίζεται στη ζωή του Sigmund Freud, με συμμετοχές των Kiki Dee και Leo Sayer, αλλά και Alan Parsons.
Παλιά καραβάνα των rock operas και Concept άλμπουμ, ο κιθαρίστας των Who, Petre Townshend, κυκλοφορεί το 1993 το Psychoderelict, που είναι και το τελευταίο προσωπικό του άλμπουμ. Στην ουσία, είναι μια συνέχεια The Iron Man(1989), αλλά με διαφορετική προσέγγιση, δομημένο περισσότερο σαν ένα παλιομοδίτικο ραδιοφωνικό έργο κι αναφέρεται στη ζωή ενός ηλικιωμένου rocker.
Κι ο Marilyn Manson, έχει στη δισκογραφία του ένα άλμπουμ concept, το Mechanical Animals (1998, Νο1 Αμερική, Νο Μ.Βρετανία), έντονα επηρεασμένο από το glam-rock και την ανδρόγυνη αισθητική της δεκαετίας του 70. Το θέμα των στίχων αναφέρεται στην αντίληψη ότι είμαστε οι μόνοι άνθρωποι στον κόσμο με συναισθήματα και όχι οι μόνοι άνθρωποι χωρίς!. Τουλάχιστον αυτό είπε ο Manson σε μια συνέντευξη το 1998. Μαζί με τα Antichrist Superstar και Holy Wood(2000), έκλεισε η τριλογία που είχε στο μυαλό του.
Το Greendale είναι φανταστική παραθαλάσσια πόλη της Καλιφόρνια, στην οποία βασίστηκε το θέμα του 25ου άλμπουμ του Neil Young, που δεν άγγιξε τους fans του(2003, Νο 22 Αμερική, Νο 24 Μ.Βρετανία). Αν κι ο υπογράφων είναι μέγας fan του από την εποχή του Harvest, δεν μπορώ να βρω ένα λόγο να ακούσω τον Σπουδαίο Καναδό να αναλώνεται σε ένα concept.
Όχι, 1 αλλά 2(!) concept άλμπουμ, έχουν στη δισκογραφία τους οι Green Day. To American Idiot (2004, No1 USA, No1 UK), περιγράφει τη ζωή στην Αμερική μετά την 11η Σεπτεμβρίου, όπως κυλάει μέσα από τα μάτια ενός έφηβου τεμπέλη και των φίλων του. Οι 2 μεγάλες επιτυχίες Boulevard of Broken Dreams και Wake Me Up When September Ends, έκλεψαν την…παράσταση, με το άλμπουμ να ξεπερνά τα 16.000.000 αντίτυπα. Το 21st Century Breakdown (2009, Νο1 Αμερική, Νο1 Μ.Βρετανία), που ακολούθησε, έχει σαν κεντρικό θέμα τον μικρόκοσμο που ζούμε και την μόνιμη αμφισβήτηση να κατανοήσουμε ότι συμβαίνει γύρω μας. Η προσωπικότητα του και το συνθετικό/στιχουργικό ταλέντο του Billie Joe Armstrong, σε όλο της το μεγαλείο, με το συγκρότημα να έχει ξεφύγει από το στενό κλοιό(;) του Punk.
Atum: A Rock Opera in Three Acts (2022/2023). Αυτός είναι ο τίτλος του τελευταίου άλμπουμ των Smashing Pumpkins, που κυκλοφόρησε σε τρεις δόσεις(!) ξεκινώντας τον Νοέμβριο του 2022 συνεχίζοντας τον Ιανουάριο του 2023 και καταλήγοντας τον Μαϊο του 2023. Η κεντρική ιδέα του Atum στην ουσία είναι η συνέχεια των άλμπουμ Mellon Collie and the Infinite Sadness και Machina/The Machines of God και αφηγείται την ιστορία του ίδιου χαρακτήρα που ακολούθησε στα δύο προηγούμενα άλμπουμ, όπου ζει με το ένα πόδι στην πραγματικότητα και με το άλλο σε έναν κατασκευασμένο κόσμο.
Έπρεπε να περάσουν 14 χρόνια για να κυκλοφορήσει, το The Pros and Cons of Hitch Hiking(1984, No13 UK,No 31 USA) είναι το πρώτο προσωπικό άλμπουμ του Roger Waters που αναφέρεται σε ένα συναρπαστικό εννοιολογικό ταξίδι του με μεταφορικές παραστάσεις που ξεπηδούν από τους στίχους, για το γάμο, την πιστότητα, τη δέσμευση και τη δική του ηλικία (τότε ήταν 41 ετών). Η βασική ιδέα περιστρέφεται γύρω από τις σκόρπιες σκέψεις ενός άνδρα κατά τη διάρκεια της κρίσης της μέσης ηλικίας. Ο ήχος της κιθάρας του Eric Clapton είναι η ευχάριστη έκπληξη.
Το 1987 κυκλοφόρησε το Radio K.A.O.S, το δεύτερο προσωπικό του άλμπουμ, πιο μουσικό από το The Pros and Cons of Hitch Hiking. Κι εδώ, οι στίχοι του έχουν κοινό θέμα, ξεκινώντας από την πολιτική της Thatcher και φθάνοντας στον πληθωρισμό. Δεν είναι όμως μόνο αυτά τα δύο θέματα των στίχων του αφού η κεντρική ιδέα βασίστηκε στη γνωριμία του με τον Αμερικάνο ραδιοφωνικό παραγωγό Jim Ladd του ραδιοσταθμού KMET, που του μετέδωσε την ιδέα για τη ζωή στο Los Angeles. Έτσι αρχικά έγραψε το τραγούδι «Get Back to Radio» το οποίο βασίζεται εν μέρει στις εμπειρίες του Ladd αλλά και στις νεανικές αναμνήσεις του Waters όταν άκουγε Radio Luxenburg. Παρ΄όλο που το Radio K.A.O.S είναι Concept, ΔΕΝ βασίζεται σε μια ιδέα, αλλά σε πολλές, όπως στην απεργία των ανθρακωρύχων του 1985 στη Βρετανία, όπου ένας απεργός εργάτης πέταξε ένα τσιμεντένιο κομμάτι από μια γέφυρα αυτοκινητόδρομου, σκοτώνοντας έναν οδηγό ταξί που πήγαινε έναν απεργοσπάστη στη δουλειά του. Οι παραπάνω ιδέες που διαβάσατε, ενσωματώθηκαν στον 23χρονο ήρωα Billy, που είναι διανοητικά και σωματικά ανάπηρος ως αποτέλεσμα της εγκεφαλικής παράλυσης και κινείται με αναπηρικό καροτσάκι και μπορεί να δουλεύει μόνο το πάνω μέρος του σώματός του.
Το Humanity: Hour I(2007) των Scorpions, ήταν μια έκπληξη γιατί έφερε το γερμανικό συγκρότημα να συνεργάζεται με τον Desmond Child, σε ένα στιχουργικό θέμα που αφορούσε τον κόσμο μας, που διαλύθηκε μετά από μια σύγκρουση των ανθρώπων με τα robots. Στην ουσία, το concept, χρησιμεύει σαν μια προειδοποιήσει για όλη την ανθρωπότητα, της οποίας η μόνη ελπίδα επιβίωσης είναι να διεκδικήσει ξανά την ανθρωπιά μας. Το άλμπουμ απέτυχε εμπορικά (Νο9 Γερμανία, Νο 63 Αμερική) και πρέπει να ήμουν ο μοναδικός που του άρεσε (κι εξακολουθεί να του αρέσει). ΚΑΙ ΜΙΑ ΔΟΣΗ ΑΠΟ METAL
Οι Metal όπερες και γενικά τα projects είναι πολυ διαδεδομένα στο metal κοινό και συγκροτήματα. Στο σηεμρινό αφιέρωμα, ο Κώστας Τσιρανίδης έχει μια πρώτη δόση από ένα αντίστοιχο μεγάλο αφιέρωμα που θα ακολουθήσει τις επόμενες εβδομάδες.
Για πολλούς, το Operation: Mindcrime είναι η κορύφωση της καλλιτεχνικής δημιουργίας των Queensryche, όπου το πρωτοποριακό στοιχείο της μουσικής τους παντρεύεται με μία εξαιρετική ιστορία, η οποία κινείται στον χώρο του κοινωνικοπολιτικού θρίλερ. Μία δουλειά που έθεσε νέα πρότυπα στον μεταλλικό χώρο, το Operation: Mindcrime” μετά από 34 χρόνια, παραμένει επίκαιρο και σχετικό, αφού πραγματεύεται, στο πλαίσιο αυτής της ενιαίας ιστορίας, θέματα όπως η τρομοκρατία και η διαφθορά σε μία δυστοπική κοινωνία. Το συγκρότημα δεν υπαναχώρησε σε πιο εμπορικές, «εύκολες» λύσεις, αλλά βούτηξε στα βαθιά, κυκλοφορώντας ένα διαχρονικό αριστούργημα που τους έθεσε πρωτοπόρους στον χώρο του νεογέννητου (τότε) progressive metal, με επικές συνθέσεις όπως τα Revolution Calling, Operation: Mindcrime και Suite Sister Mary καθώς και τα δύο μεγάλα hits του άλμπουμ I Don’t Believe in Love και Eyes of a Stranger. Παρόλο που το πιο «προσιτό» μουσικά
“Empire” που ακολούθησε, έκανε μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία, παραμένει η δουλειά που όρισε τους Queensryche, ένα έργο γεμάτο πάθη, απροσδόκητες εξελίξεις, μουσικά και συνθετικά εξελιγμένο στον υπέρτατο βαθμό που εξερευνά τόσο τον ανθρώπινο ατομικό και κοινωνικό ψυχισμό όσο και την τέχνη της δημιουργίας του concept album. Αιώνιο και αξεπέραστο, απλά.
Μέχρι και το Inside the Electric Circus (1986), κανείς οπαδός των W.A.S.P. δεν έβλεπε
την στροφή που θα έκανε ο ιδρυτής και φυσικός αρχηγός του συγκροτήματος, ο
θορυβώδης Blackie Lawless. Πρώτα, κυκλοφόρησαν το τεράστιο Headless Children
(1989), με σοβαρότερη θεματική από το εξωφρενικό shock metal του παρελθόντος. Και
πάλι μετά από τρία χρόνια, το προσωπικό magnum opus του Lawless και της μπάντας του: το Crimson Idol (1992), ένα concept άλμπουμ που ξεκίνησε ως προσωπική δουλειά
του Blackie. Στην ιστορία πρωταγωνιστεί ο Jonathan, ένας rock star με προβληματικά
εφηβικά χρόνια που συνεχώς παλεύει με την εσωτερική αναταραχή και τη λαχτάρα για
αποδοχή. Σκιαγραφώντας πολλά στοιχεία της ανθρώπινης ψυχολογίας, αποτυπώνει ωμά
την κατάσταση που κρύβεται πίσω από τα φώτα της δημοσιότητας και την λάμψη της
φήμης. Πολλοί κριτικοί το έκραξαν εκείνη την εποχή ως ανεπαρκές, χαμηλής ποιότητας
και κάπως «ψεύτικο», ενώ χλευάστηκε και η απόπειρα του Blackie να καταπιαστεί με ένα
concept άλμπουμ. Με τα χρόνια, η άποψη αυτή ξεχάστηκε και το “he Crimson Idol
αναδείχθηκε ως η τελευταία πραγματικά μεγάλη στιγμή των W.A.S.P. Χώρια ότι η
επιτυχία του στο Ηνωμένο Βασίλειο τους χάρισε την πρώτη τους (και μοναδική)
εμφάνιση στο θρυλικό φεστιβάλ Monsters of Rock της ίδιας χρονιάς.
Οι περισσότεροι γνωρίσαμε τον μακαρίτη Paul O’ Neill από την ανάμιξη του στο
συγκρότημα των θρύλων Savatage, όμως έκανε την μεγάλη επιτυχία του με το project
των Trans-Siberian Orchestra, στον δημιουργικό πυρήνα των οποίων έφερε τους Jon Oliva
και Al Pitrelli (τότε Savatage) καθώς και τον πληκτρά και παραγωγό Robert Kinkel. Οι
Trans-Siberian Orchestra, που ξεκίνησαν το 1996, γνώρισαν την επιτυχία το 1999 με την
περιοδεία για το δεύτερο τους άλμπουμ The Christmas Attic (1998). Εκείνη την χρονιά
ξεκίνησαν παράλληλα να δουλεύουν πάνω στο επόμενο εγχείρημα τους, ακόμη μία rock
όπερα, που θα έπαιρνε τον τίτλο Beethoven's Last Night. Αποτελεί μια φανταστική
αφήγηση γύρω από την τελευταία νύχτα του κλασικού συνθέτη Ludwig van Beethoven,
όπου έρχεται αντιμέτωπος με τον διάβολο, τον Μεφιστοφέλη που προσπαθεί
(παραδοσιακά) να διεκδικήσει την ψυχή του. To άλμπουμ περιέχει crossover συνθέσεις
που συνδυάζουν τόσο την rock όσο και την κλασική μουσική, αντλώντας έμπνευση από
τις εμβληματικές μελωδίες του Beethoven. Σε αντίθεση με τα χριστουγεννιάτικα θέματα,
που δεσπόζουν στην δισκογραφία τους, εδώ οι Trans-Siberian Orchestra παρουσιάζουν
μία ιστορία γύρω από την ανθρώπινη ψυχή, την μοίρα και τις απροσδόκητες εξελίξεις
της. Μάλιστα, το 2012, κυκλοφόρησε και η ολοκληρωμένη αφήγηση, όπως ακουγόταν
κατά την διάρκεια των συναυλιών τους. Αναμφίβολα, πρόκειται για ένα έργο που
βιώνεται και ακούγεται καλύτερα από ότι περιγράφεται!
Ο Νοστράδαμος, ο Γάλλος αστρολόγος και επιστήμονας του 16ου αιώνα, απασχολεί
αιώνες τώρα την κοινή γνώμη με τις αμφιλεγόμενες προφητείες του. Ο «βίος και η
πολιτεία» του δεν άφησαν ασυγκίνητους τους Metal Gods Judas Priest, οι οποίοι με τον
Rob Halford ξανά στα φωνητικά από το 2003, αποφάσισαν να γράψουν και να
κυκλοφορήσουν ένα concept άλμπουμ που θα περιστρεφόταν γύρω από την ζωή και τα
λόγια του Γάλλου μάντη. Ο Halford βρήκε στην ζωή του Νοστράδαμου αρκετούς
παραλληλισμούς με το heavy metal, όπως δήλωσε στο MTV πριν την κυκλοφορία του
διπλού (όπως κατέληξε) άλμπουμ. Αρχικά εμπνευσμένο από μία ιδέα του manager τους,
κατά την διάρκεια της προηγούμενης περιοδείας τους στις χώρες της Βαλτικής, το
Nostradamus εμβαθύνει στην προφητική κληρονομιά του, εξιστορούμενη σε 18
τραγούδια που εκτείνονται σε πάνω από 90 λεπτά, εξερευνώντας τα εσχατολογικά
οράματα του. Μουσικά, το άλμπουμ άνοιξε τους Priest σε νέα πεδία, με προεξέχουσες τις
συμφωνικές ενορχηστρώσεις και την χρήση πλήκτρων και χορωδιακών στοιχείων, πέρα από το παραδοσιακό στυλ τους. Με την κυκλοφορία του τον Ιούνιο του 2008, έκανε μεγάλη αίσθηση, μπαίνοντας σε όλα τα ευρωπαϊκά charts και στην περιοδεία που ακολούθησε άμεσα, οι Priest επισκέφτηκαν και την χώρα μας για τρίτη φορά μετά το 2001 και το 2004. Σημειώνεται ότι αυτό θα ήταν και το τελευταίο άλμπουμ του βασικού μέλους και συνιδρυτή της μπάντας, κιθαρίστα K.K. Downing, με τους Priest, τον οποίο θα αντικαθιστούσε ο παιχταράς Richie Faulkner, το 2011.
ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ….
Γράφουν οι Κώστας Elton Κοντογιάννης, Δικαιόπολις και Αλέξανδρος Ριχάρδος.
Στα μέσα της δεκαετίας του '70, συγκεκριμένα το 1975, ο απόηχος από τις ροκ όπερες που είχαν ήδη γνωρίσει τεράστια επιτυχία στο εξωτερικό όπως Hair, Tommy, Jesus Christ Superstar, Godspell κ.α., έχει φτάσει και στην Ελλάδα. Αυτό έδωσε την ιδέα στον Γιάννη Πετρίτση να γράψει στίχους για ένα από τα γνωστά Ελληνικά έπη, τον Τρωικό Πόλεμο, μοιράζοντας τους ρόλους στα πιο πετυχημένα τότε ονόματα της Ελληνικής ποπ σκηνής. Την μουσική του εγχειρήματος ανέλαβε ο Γιάννης Κοζατσάς μαζί με τον Πετρίτση, και την ενορχήστρωση ανέλαβε ο γνωστός συνθέτης Νίκος Ιγνατιάδης. Οι ρόλοι μοιράστηκαν στους Κώστα Τουρνά (Οδυσσέας), Robert Williams (Πάρις), Ελπίδα (Ελένη), Ιπποκράτης Charlie Εξαρχόπουλος (Αχιλλέας), Σερεφ Δαμιανός (Κάλχας), Γιώργος Πολυχρονιάδης (Αγαμέμνων), Γιάννης Πετρίτσης (αγγελιοφόρος), Βλάσης Μπονάτσος (Πάτροκλος), Δάκης (Έκτορας), Μαρίνα (Ανδρομάχη) και Γιώργος Μούτσιος (Λαοκόων).
Τα τραγούδια ηχογραφήθηκαν στο Polysound studio από τον Γιάννη Σμυρναίο σε παραγωγή Κώστα Φασόλα και artwork από τους Walter Mayers, Τάκη Ζερδεβα, Κλέα Κουλάλη και Ann Coxall.
Ο δίσκος κυκλοφόρησε από την Phonogram το 1975 και επανεκδόθηκε σε CD το 1994. Παρ' όλη την καλή προσπάθεια όλων των δημιουργών αλλά και την καλή αισθητική του εξώφυλλου, το άλμπουμ δεν είχε εμπορική επιτυχία, ίσως γιατί δεν έβγαλε ένα hit single που θα το βοηθούσε να ξεχωρίσει. Κ.Elton.Κ
Η διάλυση των Poll, βρίσκει τον Κώστα Τουρνά, έτοιμο για το πρώτο προσωπικό βήμα του που έμελλε να είναι κι ένα από τα πλέον πετυχημένα, όχι μόνο του ίδιου, αλλά και την ελληνικής δισκογραφίας. Τα «Απέραντα Χωράφια» (1972), είναι ένα concept άλμπουμ (σ.σ. τότε η λέξη ήταν άγνωστη), με στίχους αυτοβιογραφικούς, βασισμένους σε προσωπικές εμπειρίες όπως έχει δηλώσει πολλές φορές ο δημιουργός τους σε συνεντεύξεις του. «Η ιστορία ενός νεαρού, ο οποίος ζει τα πράγματα μικρός, τα φαντάζεται, τα σκέφτεται»(από συνέντευξη στο Νίκο Ζερβονικολάκη που αναδημοσιεύτηκε στο ένθετο του box set Κώστας Τουρνάς 1994. Δεν αναγράφεται που είχε δημοσιευτεί). Ηχογραφήθηκε στο Studio Polysound με ηχολήπτη τον Γιάννη Σμυραίο, διεύθυνση ορχήστρας από τον Κώστα Κλάβα και σε παραγωγή του Κώστα Φασόλα σε συνθήκες που σήμερα είναι πρωτόγονες, ο Κώστας Τουρνάς, συνοδευόμενος από τους Ρουθ(Γιώργος Στεφανάκης hammond -από τους Πελόμα Μποκιού, ο Γιώργος Φιλιππίδης μπάσο -από τον Εξαδάκτυλο και ο Χρήστος Στασινόπουλος ντραμς) ηχογραφούν τα 40 λέπτα (από ένα κομμάτι ανά πλευρά βινύλιου) ενός εξαιρετικού δίσκου.Α.Ρ.
Όμως και το δεύτερο άλμπουμ του Κώστα, βασιζόταν σε ένα κεντρικό θέμα. «Τα Αστρόνειρα»,
με τη μουσική και τους στίχοι να είναι μπροστά από την εποχή τους, με
τον ίδιο (μουσικά κι εμφανισιακά) επηρεασμένο από το glam κίνημα που
είχε ξεσπάσει στην Αγγλία, ο Τουρνάς παρουσιάζει 14 τραγούδια, όλα
γεμάτα επιρροές από επιστημονική φαντασία που τότε είχε αρχίσει να μάς
απασχολεί έντονα, με τα βιβλία των Erich von Däniken και Γιώργου
Μπαλάνου να διαβάζονται μετά μανίας. Α.Ρ.
Κι άλλο μέλος των Poll στην προσωπική του καριέρα! Ο Σταύρος Λογαρίδης σχηματίζει τους Ακρίτας και το 1973 κυκλοφορούν το μοναδικό άλμπουμ τους,
εμπνευσμένο από την «Ασκητική» του Ν. Καζαντζάκη και αναφέρεται στον
ήρωα Ακρίτα, ο οποίος την στιγμή του θανάτου του επιχειρεί μια αναδρομή
στην ζωή του. Μαζί του οι Δήμος Παπαχρήστου (κιθάρα), Άρης Τασούλης
(πλήκτρα), Γιώργος Τσουπάκης (τύπανα), ενώ στιχουργικά τους βοηθούσε και
ο γνωστός σκηνοθέτης Κώστας Φέρρης. Το άλμπουμ είναι το καλύτερο
δείγμα progressive rock της ελληνικής σκηνής, ένα άλμπουμ ισάξιο των
πρωτοποριακών δίσκων που κυκλοφορούσαν την ίδια εποχή στο εξωτερικό,
παντρεύοντας με αριστοτεχνικό τρόπο την Ελληνική μουσική παράδοση με την
jazz, την folk αλλά και τον προοδευτικό ήχο. Κ.Elton.Κ
Ήταν καλοκαίρι του 1972 όταν οι Aphrodite’s Child κυκλοφόρησαν το τρίτο και τελευταίο άλμπουμ τους, το περίφημο «666»,βασισμένο
στην Αποκάλυψη του Ιωάννη, το τελευταίο βιβλίο της Καινής Διαθήκης, με
την ιδέα να ανήκει στον σκηνοθέτη Κώστα Φέρρη και τους με στίχους να
βασίζονται στις προφητείες και τα κρυφά νοήματά τους. Αρχικά, ήθελαν να
κάνουν μια rock όπερα τύπου Tommy, όμως ο Βαγγέλης Παπαθανασίου
προτίμησε ένα concept album, που εξελίχθηκε στο πλέον πρωτοποριακό
άλμπουμ των Aphrodite’s Child και σίγουρα ένα από τα Καλύτερα
Progressive Άλμπουμ όλων των εποχών. Γ.Σ.
Η πιο πρόσφατη ελληνική όπερα ήταν οι Δαίμονες του Νίκου Καρβέλα,
με πρωταγωνίστρια την Άννα Βίσση και λιμπρέτο του Σταύρου Σιδερά. Η
παράσταση ανέβηκε τον Νοέμβριο του 1991 στο θέατρο Αττικόν για δυο
συνεχόμενες χρονιές (1991-1993) σε μουσική διεύθυνση Μιχάλη Ροζάκη και
σκηνοθεσία του Roger Williams, τα σκηνικά και τα κοστούμια ήταν του
Νίκου Πετρόπουλου, ενώ οι χορογραφίες του Jeffrey Carter. H μουσική και
τα τραγούδια κυκλοφόρησαν σε 2πλό cd.
Οι P.L.J. Band (Λαυρέντης
Μαχαιρίτσας κιθάρα/τραγούδι/πλήτρα, Αντώνης Μιτζέλος κιθάρες, Τζίμμυ
Βασαλάκης μπάσο, Παύλος Κικριλής ρυθμική κιθάρα και Τόλης Σκαματζούρας
ντραμς) κυκλοφόρησαν το 1980 το Armageddon όπου ήταν βασισμένο
στην “Αποκάλυψη” του Ιωάννη. Στην εποχή του, το άλμπουμ απέτυχε
εμπορικά, κυκλοφόρησαν ακόμα ένα δίσκο και άλλαξαν το όνομά του σε
Τερμίτες συνεχίζοντας με ελληνόφωνο στίχο. Το Armageddon έτυχε της
αναγνώρισης που του άξιζε….μια δεκαετία αργότερα, τόσο στο εξωτερικό όσο
και στο εσωτερικό! Κ.Elton.Κ
ΠΗΓΗ . https://www.rockmachine.gr/
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου