ΚΑΡΛ ΠΟΠΕΡ

 

Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να απαλλαγούμε από την παράλογη συνήθεια που θέλει έναν ευφυή άνθρωπο να μπορεί να προβλέπει όσα πρόκειται να συμβούν: Καθένας, σχεδόν, πιστεύει ότι η ευφυΐα αποδεικνύεται όταν κάνει κανείς αξιόπιστες προφητείες. Και καθένας πιστεύει ότι ένα ορθολογικό πρόγραμμα για το μέλλον πρέπει να προκύπτει από μια αξιόπιστη πρόβλεψη.

Επιπροσθέτως, πολλοί παρατηρούν την ανθρώπινη Ιστορία σαν έναν ορμητικό χείμαρρο που στροβιλίζεται μπροστά στα μάτια μας. Βλέπουμε πως απορρέει από το παρελθόν. Και όταν βλέπουμε σωστά, πρέπει, υποτίθεται, να είμαστε και σε θέση να προβλέψουμε τουλάχιστον τη γενική κατεύθυνση της μελλοντικής του πορείας.

Αυτή η αντίληψη είναι θεμελιωδώς λάθος – είναι μάλιστα και ηθικά λανθασμένη. Στη θέση της θα έπρεπε να μπει ένας εντελώς διαφορετικός τρόπος θεώρησης της Ιστορίας. Εγώ, πάντως, προτείνω τον εξής:

Η Ιστορία τελειώνει με τη σημερινή ημέρα. Μπορούμε να μάθουμε από αυτήν. Το μέλλον, εντούτοις, δεν είναι ποτέ προέκταση του παρελθόντος και δεν μπορούμε να εξάγουμε συμπεράσματα απ’ αυτό. Το μέλλον δεν υφίσταται ακόμη, και εδώ ακριβώς βρίσκεται η μεγάλη ευθύνη μας: Να επηρεάζουμε το μέλλον, εις τρόπον ώστε όλα όσα κάνουμε να αποβαίνουν προς τη βελτίωσή του.

Γι’ αυτόν το σκοπό πρέπει να χρησιμοποιούμε όλα εκείνα που έχουμε μάθει από το παρελθόν. Και κάτι πολύ σημαντικό που θα έπρεπε να έχουμε μάθει: Να είμαστε σεμνοί.

Τι προτείνω να κάνουμε λοιπόν;

Όπως έχουμε δει, το παρελθόν ήταν επιβαρυμένο από μια πόλωση μεταξύ αριστερός και δεξιάς, η οποία προέκυψε, εν πολλοίς, ως το αποτέλεσμα της πίστης σε μια ανύπαρκτη καπιταλιστική κόλαση, η οποία έπρεπε να καταστραφεί για το καλό της ανθρωπότητας, ακόμα κι αν η ίδια η ανθρωπότητα αφανιζόταν. Και πράγματι κόντεψε να φτάσει σε αυτό το σημείο. Τώρα όμως πρέπει να ελπίζουμε ότι αυτή η παρανοϊκή αντίληψη δεν θα ασκεί πλέον επιρροή (αν και φοβάμαι ότι θα χρειαστεί πολύς χρόνος μέχρι να εξαφανιστεί εντελώς).

Προτείνω να κάνουμε μια μεγάλη προσπάθεια να αφοπλιστούμε όχι μόνο εξωτερικά, αλλά και εσωτερικά. Τούτο σημαίνει ότι πρέπει να προσπαθήσουμε να πορευτούμε χωρίς μια πολιτική πόλωσης αριστερός και δεξιάς. Πιστεύω πως είναι δύσκολο να το κατορθώσουμε· παρά ταύτα, είμαι σίγουρος πως είναι εφικτό.

Αλλά δεν υπήρχαν πάντα αριστερά και δεξιά κόμματα; Ενδεχομένως, αλλά πριν από τον Λένιν δεν υπήρχε αυτή η γελοία πόλωση, αυτό το μίσος και ο φανατισμός, υποστηριζόμενα από εκείνη την «επιστημονική» βεβαιότητα. Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ μπορούσε στο κοινοβούλιο να μεταπηδήσει από το ένα στρατόπεδο στο άλλο. Αυτό προκαλούσε μια θύελλα αγανάκτησης και σε πολλούς ακόμη και μια ισχυρή δόση μνησικακίας, καθώς αισθάνονταν προδομένοι. Όλα αυτά διαδραματίζονταν, βέβαια, σε ένα διαφορετικό επίπεδο από τη σημερινή πόλωση αριστεράς-δεξιάς. Ωστόσο, τον κίνδυνο της κατηγορίας της προδοσίας απέναντι στο Κόμμα διέτρεχαν ακόμη και οι καλοί κομουνιστές, και αν τύχαινε μάλιστα να ζουν στη Σοβιετική Ένωση, θα έπρεπε να δικαστούν και να εκτοπιστούν. Ίσως θα μπορούσε κανείς να περιγράφει αυτήν τη διαφορά ως εξής:

Για τον μέσο πολίτη, γεγονότα όπως η κατασκοπεία, και μάλιστα η κατασκοπεία φίλων, είναι αδιανόητα και αξιοκατάκριτα. Ένας κομουνιστής, όμως, μπορούσε να αντιμετωπίζει την κατηγορία της προδοσίας και πολλές φορές μάλιστα χωρίς να υπάρχει καν κατηγορητήριο – τουλάχιστον επί Στάλιν. Αυτό δίνει μια εντύπωση του ποια ατμόσφαιρα δημιουργούσε αυτή η πόλωση αριστεράς-δεξιάς, στην ακραία της μορφή. Σε μια  ανοιχτή κοινωνία, είναι οπωσδήποτε δυνατό να ξεφύγει κάνεις από όλα αυτά.

Τι, πρέπει να βάλουμε στη θέση της πόλωσης μεταξύ αριστεράς και δεξιάς; Ή, καλύτερα: Ποιο πρόγραμμα μπορεί να αντιταχθεί στην πόλωση αριστεράς-δεξιάς με την ελπίδα να την υποσκελίσει;

Μπορούμε πλέον να αποβάλουμε την ιδεολογική πολεμική μηχανή και να αναλάβουμε ένα, κατά το μάλλον ή ήττον, γενικό ανθρωπιστικό πρόγραμμα. (Σημειώστε ότι ακόμη και αν συμφωνούμε απολύτως στην ύπαρξη προγράμματος, πρέπει ωστόσο να υπάρχουν τουλάχιστον δύο κόμματα, ώστε η αντιπολίτευση να μπορεί να ελέγχει την ειλικρίνεια και τη διοικητική ικανότητα του πλειοψηφούντος κόμματος.) Προτείνουμε το εξής πρόγραμμα και είμαστε έτοιμοι να το θέσουμε υποσυζήτηση και βελτίωση:

1. Περισσότερη ελευθερία, ελεγχόμενη μέσω της υπευθυνότητας. Ελπίζουμε να κατορθώσουμε το μέγιστο της προσωπικής . ελευθερίας. Κάτι τέτοιο, όμως, είναι εφικτό μόνο σε μια πολιτισμένη κοινωνία, ήτοι σε μια κοινωνία που δεσμεύεται στο καθήκον της ζωής χωρίς βία. Πράγματι, αυτό είναι το εξέχον γνώρισμα μιας πολιτισμένης κοινωνίας: το ότι αναζητά ακατάπαυστα ειρηνικές και ανθρώπινες λύσεις στα προβλήματά της.
2. Παγκόσμια ειρήνη. Εφόσον έχουν εφευρεθεί ατομικές βόμβες και πυρηνικές εκρηκτικές κεφαλές, είναι χρέος όλων των πολιτισμένων κοινωνιών να συνεργαστούν για να διαφυλάξουν την ειρήνη, καθώς και να είναι σε επιφυλακή για την περαιτέρω εξάπλωση αυτών των καταστροφικών όπλων. Αυτό είναι πραγματικά το καθήκον μας, γιατί διαφορετικά θα εξαφανιστεί ο πολιτισμός και σύντομα, κατόπιν, η ανθρωπότητα.
3. Καταπολέμηση της φτώχειας. Χάρη στην τεχνολογία, ο κόσμος είναι αρκετά πλούσιος, ώστε -δυνητικά τουλάχιστον να εξαλείψει τη φτώχεια. Και επίσης αρκετά πλούσιος για να περιορίσει την ανεργία σε ένα ανεκτό κατώτατο όριο. Πολλοί οικονομολόγοι πράττουν ως εάν να υπήρχε απόδειξη ότι το πρόβλημα αυτό είναι άλυτο. Υπάρχουν, εντελώς αντιθέτως ωστόσο, περισσότερες από μία αποδείξεις, ότι το πρόβλημα είναι σε σημαντικό βαθμό επιλύσιμο, ακόμη και αν αποδεικνυόταν πολύ δύσκολο να αποφευχθούν συγκεκριμένες παρεμβάσεις, στην ελεύθερη οικονομία της αγοράς. Όμως παρεμβαίνουμε συνεχώς στη ν ελεύθερη οικονομία της αγοράς, και ίσως περισσότερο από όσο χρειάζεται. Η επίλυση αυτού του προβλήματος είναι άμεση. Στην περίπτωση που οι ειδικοί επί των οικονομικών θεμάτων δεν έχουν να προτείνουν καλύτερες μεθόδους τότε πολύ απλά, πρέπει να καταφύγουμε στη λήψη μέτρων δημόσιας απασχόλησης. Σε αυτά περιλαμβάνονται ιδιωτικοποιημένες δημόσιες εργασίες, όπως η οδοποιία, η κατασκευή σχολικών κτιρίων, η κατάρτιση εκπαιδευτικών κτλ. Σε περιόδους αυξανόμενης ανεργίας, θα πρέπει αυτά τα μέτρα να εντατικοποιούνται, με σκοπό μια αντικυκλική οικονομική πολιτική.
4. Καταπολέμηση της πληθυσμιακής έκρηξης. Με την εφεύρε ση των χαπιών αντισύλληψης, που αποτελεί μια συμπληρωματική μέθοδο ελεγχου γεννήσεων, η βιοχημική τεχνολογία κατέκτησε ένα επίπεδο πάνω στο οποίο θα μπορούσε να στηριχτεί μια παγκόσμια ενημέρωση σχετικά με τον πληθυσμιακό έλεγχο. Οι ανοιχτές κοινωνίες μπορούν να ανατρέψουν τη μομφή ότι αυτή η θέση αντιστοιχεί σε μια Δυτική, ιμπεριαλιστική πολιτική, με το επιχείρημα ότι κι εκείνες φροντίζουν για την ελάττωση τού -σε κάθε περίπτωση, μειούμενου- δείκτη γεννήσεων Αυτό το σημείο είναι μέγιστης σπουδαιότητας και θα έπρεπε να βρίσκεται στην ημερησία διάταξη όλων των κομμάτων που ,έχουν ένα ανθρωπιστικό πρόγραμμα, καθότι όλα τα περιβαλλοντικά μας προβλήματα ανάγονται, εν τέλει, στην πληθυσμιακή έκρηξη. Θα αρκούσε μόνο μια στιγμή προβληματισμού, για να πειστεί κανείς πάνω σε αυτό. Επί παραδείγματι, μπορεί να είναι αληθές ότι η κατανάλωση ενέργειας κατ’ άτομο αυξάνει και ότι πρέπει να περιοριστεί. Αν όμως πράγματι συμβαίνει αυτό, τότε- είναι ακόμη πιο πιεστικό να καταπολεμήσουμε τις αίτιες της πληθυσμιακής έκρηξης, που προφανέστατα βρίσκονται σε συνάφεια με την ανέχεια και τον αναλφαβητισμό. Επιπροσθέτως, πρέπει για ανθρωπιστικούς λόγους να εργαστούμε προς την κατεύθυνση της γέννησης μόνο επιθυμητών παιδιών, γιατί ο ερχομός ενός ανεπιθύμητου παιδιού στον κόσμο είναι κάτι σκληρό και οδηγεί πολύ συχνά σε φυσική και σωματική βία.
5. Αγωγή με βάση την έλλειψη βίας Έχω την πεποίθηση (αν και, φυσικά, μπορεί και να σφάλλω) ότι η βιαιότητα, τον τελευταίο καιρό, έχει αυξηθεί. Σε κάθε περίπτωση, αυτή είναι μια υπόθεση που μπορεί να ελεγχθεί. Κατά την άποψή μου, πρέπει να διερευνηθεί αν τα παιδιά” μας ανατρέφονται στην ανοχή της βίας ή όχι. Αν πράγματι συμβαίνει αυτό, πρέπει να αναληφθεί δράση επειγόντως. Κι αυτό γιατί μια αντίληψη η οποία συμβιβάζεται με τη βία θα απειλούσε ξεκάθαρα την κοινωνία μας. Όμως, αν δούμε το θέμα στο σύνολό του, ενδιαφερόμαστε σε ικανοποιητικό βαθμό για τα παιδιά μας; Τους δίνουμε πράγματι την αφοσίωση που χρειάζονται; Αυτό το θέμα είναι ύψιστης σημασίας, γιατί τα παιδιά εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από εμάς και η ευθύνη μας απέναντι τους είναι τεράστια. Είναι προφανές ότι αυτές οι ερωτήσεις συνδέονται στενά με ορισμένα από τα προρρηθέντα· όπως τα σχετικά με την πληθυσμιακή έκρηξη. Πιστεύω πως πρέπει να προσπαθήσουμε να μάθουμε στα παιδιά μας αν όχι την αρετή της μη ανοχής στη βία, τουλάχιστον την αλήθεια ότι η βιαιότητα είναι το μεγαλύτερο όλων των κακών. Δεν λέω «περιττή βιαιότητα», γιατί η βιαιότητα δεν είναι μόνο πάντα περιττή, αλλά και ανεπίτρεπτη-συμπεριλαμβανομένης, φυσικά, και της ψυχικής βίας. Φοβάμαι πως είναι παρωχημένο να μιλά κανείς γι’ αυτά τα προβλήματα αγωγής, γιατί σήμερα είναι της μόδας να κάνει κανείς ό,τι θέλει, ακόμη και όταν αυτό -σύμφωνα με τα μέτρα μιας καθιερωμένης ηθικής- είναι επιλήψιμο και αφού, ομολογουμένως, η ηθική πολύ συχνά έχει να κάνει με την υποκρισία. Εν τοιαύτη περιπτώσει, αντιτείνω αυτό που ο Καντ μας παρότρυνε: «Έχε θάρρος να χρησιμοποιείς τη δική σου διάνοια!»* Εγώ, ίσως λίγο σεμνότερα, θέλω να πω: Έχετε το θάρρος να αντιπαρέρχεστε τις διάφορες μόδες και κάθε ημέρα, να γίνεστε λίγο περισσότερο υπεύθυνοι. Αυτή, είναι ίσως η καλύτερη συμβολή που μπορείτε να προσφέρετε στην ελευθερία.
6. Η έκτη και τελευταία πρόταση είναι: Έλεγχος και περιορισμός της γραφειοκρατίας. Και παρόλο που θα μπορούσε να ειπωθούν πολλά επ’ αυτού, δεν σκοπεύω να το κάνω σε αυτό το σημείο.

***

Καρλ Πόπερ -Η ζωή είναι επίλυση προβλημάτων. Σκέψεις για την επιστήμη, την ιστορία και την πολιτική.

Ο Καρλ Πόππερ συγκαταλέγεται στους δημιουργικότερους στοχαστές του 20ού αιώνα, καθώς υπήρξε ένας από τους φιλοσόφους που άσκησαν σημαντική επίδραση στη σύγχρονη εποχή. Στο παρόν βιβλίο, που ολοκλήρωσε το Σεπτέμβριο του 1994, λίγο πριν από το θάνατό του, προσεγγίζει τα θέματα που κυριαρχούν στο έργο ολόκληρης της ζωής του: Ζητήματα σχετικά με τη γνώση, το ρόλο και τους περιορισμούς της επιστήμης, το πρόβλημα σώματος-ψυχής, την ειρήνη, την ελευθερία, το νόημα της Ιστορίας, την ευθύνη των διανοουμένων, τη δημοκρατία, την ανοιχτή κοινωνία και τους εχθρούς της. Για μια ακόμη φορά, ο Πόππερ αιχμαλωτίζει με την καθαρότητα της σκέψης του και την εύληπτη γλώσσα του. “Ο Καρλ Πόππερ ανήκει μαζί με τον Σίγκμουντ Φρόυντ και τον Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν, στα τέκνα της εβραϊκής αστικής τάξης της Βιέννης, των οποίων οι σκέψεις άλλαξαν και διαμόρφωσαν το πνευματικό τοπίο της Ευρώπης αυτού του αιώνα.” (Γκύντερ Πάτσιχ, Frankfurter Allgemeine Zeitung)

by Αντικλείδι , https://antikleidi.com