ΠΑΝΔΗΜΙΕΣ

Από τον λοιμό του Ιουστινιανού και τον Μαύρο Θάνατο, μέχρι την ισπανική γρίπη, το Aids και τον κορωνοϊό, η ιστορία της ανθρωπότητας είναι γεμάτη από πανδημίες, με την πρώτη να καταγράφεται το 430 π.Χ, στη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Οι περισσότερες συνοδεύονταν από σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, αφανίζοντας μεγάλο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού.
Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι 11 σημαντικότερες πανδημίες, που επηρέασαν τον ρου της Ιστορίας, μεταξύ αυτών και ο κορωνοϊός, τον οποίο ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναβάθμισε σε πανδημία στις 11 Μαρτίου.

Πανώλη του Ιουστινιανού (541-750 μ.Χ.)

Το  έτος 541 μ.Χ., μια άγνωστη ασθένεια έκανε την εμφάνισή της στο Μεσογειακό λιμάνι της Αιγύπτου, Πηλούσιο, και εξαπλώθηκε σε όλες τις επαρχίες της Ανατολικής Ρωμαϊκής (Βυζαντινής) Αυτοκρατορίας. Η βουβωνική πανώλη είχε κάνει την πρώτη της εμφάνιση στην Ευρώπη και έμεινε γνωστή στην Ιστορία ως «Ιουστινιάνεια πανώλη»,  από το όνομα του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιουστινιανού. Το 542 μ.Χ., η νόσος εμφανίστηκε και στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη και άρχισε να εξαπλώνεται σταδιακά προς τη Δύση φθάνοντας μέχρι τη Βρετανία και την Ιρλανδία.
Στη διάρκεια της πανδημίας υπολογίζεται ότι έχασαν της ζωή τους 30 με 50 εκατ. άνθρωποι, αριθμός που αντιστοιχεί περίπου στο ήμισυ του παγκοσμίου πληθυσμού εκείνης της εποχής.
Εξαιτίας της πανδημίας πάγωσε το εμπόριο και αποδυναμώθηκε η αυτοκρατορία του Βυζαντίου, επιτρέποντας σε άλλους λαούς να κατακτήσουν βυζαντινά εδάφη σε Μέση Ανατολή, Βόρειο Αφρική και μέρη της Ασίας. Ο Ιουστινιανός επιχειρούσε την ένωση Ανατολικής και Δυτικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας όταν χτύπησε ο λοιμός, στον οποίο αποδίδεται και το τέλος εκείνης της εποχής.
Του λοιμού διαδέχθηκε η εποχή του Μεσαίωνα.

Μαύρος Θάνατος (1347 – 1351)

Από το 1347 έως το 1351 η Ευρώπη χτυπήθηκε ξανά από επιδημία βουβωνικής πανώλης, με τον «φόρο» σε ανθρώπινες ζωές πολύ βαρύ: Η επονομαζόμενη Μαύρη Πανώλη ή Μαύρος Θάνατος  στοίχισε τη ζωή 25 εκατ. ανθρώπων. Χρειάσθηκε να περάσουν 200 χρόνια για να επανέλθει ο ευρωπαϊκός πληθυσμός στα επίπεδα προ του 1347. Ο Μαύρος Θάνατος εκτιμάται ότι προκάλεσε περισσότερους θανάτους στην Ασία και ειδικότερα στην Κίνα, από όπου θεωρείται ότι ξεκίνησε η διασπορά του.

Ο Μαύρος Θάνατος συνοδεύθηκε και από σταδιακή παρακμή του καθεστώτος δουλοπαροικίας, καθώς είχαν πεθάνει πολλοί άνθρωποι και σε αρκετές περιπτώσεις βελτιώθηκε η οικονομική κατάσταση όσων επιβίωσαν.
Από πολιτιστικής άποψης, η επέλαση του Μαύρου Θανάτου συνοδεύθηκε από την ενίσχυση του μυστικισμού και αμφισβήτηση της θρησκευτικής κυριαρχίας της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Οι αντιδράσεις στην πανούκλα ενίσχυσαν και τις τάσεις φανατισμού και προκαταλήψεων εναντίον μειονοτικών ομάδων.

Ευλογιά  (15^ος-17^ος αιώνας)

Οι Ευρωπαίοι «εισήγαγαν» διάφορες νέες ασθένειες όταν έφθασαν στις αμερικανικές ηπείρους το 1492. Μια από αυτές ήταν και η ευλογιά, μια μολυσματική ασθένεια με ποσοστά θνησιμότητας περίπου 30%.

Στη διάρκεια εκείνης της περιόδου, η ευλογιά στοίχισε τη ζωή σε περίπου 20 εκατ. ανθρώπους, αριθμός που αντιστοιχεί περίπου στο 90% του τότε πληθυσμού της αμερικανικής ηπείρου. Η πανδημία βοήθησε τους Ευρωπαίους στη δημιουργία αποικιών, αλλάζοντας για πάντα την ιστορία της Αμερικής και της παγκόσμιας οικονομίας. Η εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου του «Νέου Κόσμου» -για παράδειγμα ασήμι και χρυσός από τη Λατινική Αμερική- οδήγησε σε εκτόξευση του πληθωρισμού στην Ισπανική Αυτοκρατορία. Όπως έγραψε ο Τζον Μέιναρντ Κέινς το 1930,  αυτή η «επανάσταση τιμών» αποτέλεσε κρίσιμο σημείο καμπής για τη δημιουργία του σύγχρονου καπιταλισμού.

Χολέρα (1817 – 1823)

EPA/YAHYA ARHAB – Ασθενείς που πάσχουν από χολέρα νοσηλεύνται σε νοσοκομείο της Σαναά στην Υεμένη (Μάιος, 2019)

Η πρώτη πανδημία χολέρας άρχισε στην περιοχή Τζασόρε(στα σημερινά σύνορα μεταξύ Ινδίας και Μπαγκλαντές) και εξαπλώθηκε στο μεγαλύτερο μέρος των γειτονικών περιοχών. Επρόκειτο για την πρώτη σε σειρά επτά μεγάλων πανδημιών χολέρας που προκάλεσαν τον θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων. Ο Βρετανός γιατρός Τζον Σνόου κατάφερε το 1854 να αποτρέψει την εξάπλωση, εντοπίζοντας την πηγή μετάδοσης σε μια συγκεκριμένη αντλία νερού στο Σόχο του Λονδίνου. Ο ΠΟΥ έχει χαρακτηρίσει τη χολέρα «ξεχασμένη πανδημία», ενώ το έβδομο κύμα, που άρχισε το 1961, συνεχίζεται έως σήμερα. Η χολέρα μολύνει 1,4 με 4 εκατ. ανθρώπους κάθε χρόνο, με ετήσιους θανάτους μεταξύ 21.000 και 143.000. Καθώς προκαλείται από την κατάποση φαγητού ή νερού μολυσμένου από συγκεκριμένα βακτήρια, πλήττει κυρίως φτωχές χώρες με έλλειψη κοινωνικών υποδομών.

Η χολέρα συνεχίζει να αλλάξει τον κόσμο, πλήττοντας κυρίως τις αδύναμες περιοχές, ενώ είναι σχεδόν ανύπαρκτη στις πλούσιες χώρες.

Ισπανική γρίπη Η1Ν1(1918-1919)

Η ισπανική γρίπη, γνωστή ως πανδημία γρίπης του 1918, προκλήθηκε από την εξάπλωση του ιού Η1Ν1, προσβάλλοντας περίπου 500 εκατ. ανθρώπους ή το ένα τρίτο το παγκόσμιου πληθυσμού στις αρχές του 21^ου αιώνα. Η πανδημία προκάλεσε περισσότερους από 50 εκατ. θανάτους παγκοσμίως.

Έκανε την εμφάνισή της όταν τελείωνε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και οι αρχές δημόσιας υγείας είχαν ελάχιστα επίσημα πρωτόκολλα αντιμετώπισης πανδημιών ιογενούς προέλευσης, γεγονός που συνέβαλε στην εξάπλωσή της.
Οι έρευνες για την κατανόηση του πώς συνέβη και πώς θα μπορούσε να αποφευχθεί οδήγησαν σε βελτίωση των συστημάτων δημόσιας υγείας και συνέβαλαν στο να τεθούν υπό έλεγχο παρόμοιες εξάρσεις κρουσμάτων ιογενούς γρίπης στη συνέχεια.

Γρίπη του Χογκ-Κογκ(1968-1970)

Πενήντα χρόνια μετά την ισπανική γρίπη, ένας νέος ιός της ίδιας οικογένειας ο Η3Ν2, εξαπλώθηκε ανά τον κόσμο. Οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για περίπου ένα εκατ. θανάτους, εκ των οποίων 100.000 στις ΗΠΑ.

Η γρίπη του Χογκ-Κογκ αποτελεί την τρίτη πανδημία γρίπης μέσα στον 20ό αιώνα, μετά την ισπανική γρίπη του 1918 και την ασιατική του 1957,  που εκτιμάται ότι προκάλεσε περίπου ένα με 4 εκατ. θανάτους. Πιστεύεται ότι ο ιός της ασιατικής γρίπης μεταλλάχθηκε και έκανε την επανεμφάνισή του δέκα χρόνια αργότερα με τη μορφή της Γρίπης του Χογκ-Κογκ, που οδήγησε στην πανδημία Η3Ν2. Αν και δεν είχε τόσο υψηλά θνητότητας όσο η ισπανική γρίπη, ο Η3Ν2 μεταδιδόταν πολύ εύκολα, προσβάλλοντας μισό εκατομμύριο ανθρώπους μέσα σε δύο εβδομάδες μετά την αναφορά του πρώτου κρούσματος στο Χογκ-Κογκ. Η πανδημία βοήθησε την κοινότητα υγείας να κατανοήσει το ζωτικό ρόλο των εμβολίων στην αποτροπή μελλοντικών επιδημιών.

HIV/AIDS (1981 – έως σήμερα)

Τα πρώτα περιστατικά ανθρώπων που προσβλήθηκαν από τον ιό ΗΙV αναφέρθηκαν το 1981, αλλά η ασθένεια συνεχίζει να προσβάλλει και να σκοτώνει ακόμη και σήμερα ανθρώπους. Από το 1981, 75 εκατομμύρια έχουν προσβληθεί από HIV και σχεδόν 32 εκατ. έχουν χάσει τη ζωή τους. Πρόκειται για σεξουαλικά μεταδιδόμενο νόσημα για το οποίο προς το παρόν δεν υπάρχει θεραπεία, αλλά η αγωγή με αντι-ρετροϊκά φάρμακα αποδεικνύεται αρκετά αποτελεσματική στην επιβράδυνσή του, επιτρέποντας σε αυτόν που νοσεί να ζήσει για αρκετό καιρό.

Ο αστέρας του ΝΒΑ, Μάτζικ Τζόνσον έγραψε ιστορία όταν αποσύρθηκε το 1991 καθώς διαγνώσθηκε θετικός στον ιό του AIDS. Ο Τζόνσον παραμένει επιχειρηματίας και συμμετείχε στην κοινοπραξία που αγόρασε την ομάδα μπέιζμπολ Los Angeles Dodgers το 2012.

SARS (2002 – 2003)

Ο ιός SARS –ή αλλιώς σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο- αποτελεί μια σοβαρή ασθένεια που προκαλείται από έναν εκ των επτά κορωνοϊών που προσβάλλουν τους ανθρώπους. Το 2003, η επιδημία που άρχισε από την επαρχία Γκουαγκντόγκ της Κίνας γρήγορα εξελίχθηκε σε πανδημία, καθώς εξαπλώθηκε σε 26 χώρες, προσβάλλοντας περισσότερους από 8.000 ανθρώπους και προκαλώντας 774 θανάτους.

Ο αντίκτυπος του SARS ήταν αρκετά περιορισμένος χάρη στα γρήγορα ανακλαστικά των αρχών δημόσιας υγείας, με μέτρα καραντίνας και την απομόνωση όσων προσβάλλονταν από τον SARS. Οι επιστήμονες που μελετούν τον Covid-19 διαπιστώνουν ότι το γενετικό του υλικό είναι σε ποσοστό 86,9% ταυτόσημο με του SARS.

Η επιδημία SARS εμπλούτισε τις γνώσεις για τους τρόπους πρόληψης ώστε να αποφεύγεται η μετάδοση του ιού, ειδικά στο Χογκ-Κογκ, με τα τακτικά μέτρα απολύμανσης των επιφανειών σε δημοσίους χώρους και τους πολίτες να φορούν μάσκες.

Γρίπη των Χοίρων ή H1N1 (2009 – 2010)

Ένας νέος ιός από την «οικογένεια» των ιών της γρίπης εμφανίσθηκε το 2009, μολύνοντας περίπου 60,8 εκατ. ανθρώπους στις ΗΠΑ και με θνητότητα παγκοσμίως μεταξύ 151.700 και 575.400. Αποκαλούμενη και ως «γρίπη των χοίρων», καθώς φαίνεται ότι πέρασε από τους χοίρους στον άνθρωπο, ο Η1Ν1 διαφέρει από την κοινή γρίπη στο ότι το 80% των θανάτων παρατηρήθηκε σε ανθρώπους κάτω των 65 ετών. Συνήθως, το 70% με 90% των θανάτων από στελέχη ιών γρίπης αφορά ανθρώπους ηλικίας άνω των 65 ετών.

Ο Η1Ν1 έδειξε πόσο γρήγορα μπορεί να εξαπλωθεί μια ιογενής πανδημία ακόμη και τον 21^ο αιώνα καθώς και την ανάγκη η παγκόσμια κοινότητα να αντιδράσει με μεγαλύτερη ταχύτητα στο μέλλον.

Ebola (2014 – 2016)

Ο ιός Έμπολα πήρε το όνομά του από ένα ποτάμι κοντά στο σημείο που καταγράφηκε το πρώτο κρούσμα. Παρότι περιορισμένου εύρους εξάπλωσης σε σύγκριση με τις περισσότερες πανδημίες, πρόκειται για έναν εξαιρετικά θανατηφόρο ιό.

Εντοπίσθηκε για πρώτη φορά σε ένα μικρό χωριό της Γουινέας το 2014 και εξαπλώθηκε σε αρκετές γειτονικές χώρες στη Δυτική Αφρική, μολύνοντας 28.600 ανθρώπους και προκαλώντας 11.325 θανάτους τους περισσότερους εκ των οποίων σε Γουινέα, Λιβερία και Σιέρα Λεόνε. Εκ των οκτώ Αμερικανών που προσβλήθηκαν από Έμπολα, ένας πέθανε, σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών(CDC).

To συνολικό κόστος του Έμπολα υπολογίζεται στα 4,3 δισ. δολάρια. Όπως η «ξεχασμένη πανδημία» της χολέρας, έτσι και ο Έμπολα θερίζει σε χώρες που δεν διαθέτουν τον κατάλληλο εξοπλισμό ή οικονομικούς πόρους για την καταπολέμησή του.

Κορωνοϊός ή COVID-19 (2019 – έως σήμερα)

Η πανδημία του κορωνοϊού έφερε στο προσκήνιο τις αδυναμίες της παγκόσμιας κοινότητας στο να αποτρέψει την εξάπλωση ιογενών ασθενειών. Τα περιστατικά Covid-19 ανά τον κόσμο έχουν υπερβεί τα 700.000 και με περισσότερους από 33.000 θανάτους. Οι ΗΠΑ βρίσκονται πλέον στην πρώτη θέση ως προς τον αριθμό κρουσμάτων, ενώ ακολουθεί η Ιταλία, η Κίνα, η Ισπανία και η Γερμανία. Ο ιός έκανε την εμφάνισή του στα τέλη του 2019 στην πόλη Βουχάν, στην επαρχία Χουμπέι της Κίνας. Μέσα σε λιγότερο από τρεις μήνες, ο ΠΟΥ τον ανακήρυξε σε πανδημία. Οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι ο Covid-19 θα εξαπλωθεί σχεδόν σε όλον τον κόσμο και θα μπορούσε να προσβάλει έως και το 40% με 70% του παγκόσμιου πληθυσμού.

REUTERS/FLAVIO LO SCALZO Νοσοκομείο San Raffaele, Μιλάνο (Ιταλία)

Τα περιοριστικά μέτρα –κλείσιμο συνόρων, προσωρινό «λουκέτο» σε καταστήματα, απαγόρευση κοινωνικών συναθροίσεων- έχουν παραλύσει την οικονομική δραστηριότητα, οδηγώντας την παγκόσμια οικονομία ολοταχώς προς την ύφεση.

Στα πρώτα στάδια, ο κορωνοϊός αποκάλυψε ότι οι σύγχρονες κοινωνίες βρέθηκαν απροετοίμαστες στο να εμποδίσουν την εξάπλωσή του, παρότι είχαν περάσει δέκα χρόνια από τη γρίπη των χοίρων.

REUTERS/SUSANA VERA – Νοσοκομείο Severo Ochoa, Λεγανές (Ισπανία)

Το ιδιαίτερα επώδυνο παράδειγμα του Covid-19 δείχνει ότι η παγκοσμιοποίηση βοηθάει τόσο την εξάπλωση νέων, μολυσματικών ασθενειών, αλλά και στη «μόλυνση» της ίδιας της παγκόσμιας οικονομίας. Η δυνατότητα να φθάσει κανείς σχεδόν σε κάθε γωνιά της Γης σε λιγότερο από 20 ώρες, κουβαλώντας εκτός από τις αποσκευές και τον ιό μαζί του, επιτρέπει στην ταχεία εξάπλωση ασθενειών, κάτι που δεν συνέβαινε στον ίδιο βαθμό στο παρελθόν.

***

Πηγές: businessinsider.com, history.com, BBC . Επιμέλεια: Αγγελική Κοτσοβού – Ναυτεμπορική
Αντικλείδι , https://antikleidi.com