Ποιος φοβάται την ελευθερία;

«Σκλάβος είναι αυτός που περιμένει κάποιον να’ ρθει να τον ελευθερώσει», έγραφε ο ποιητής Έζρα Πάουντ. Πώς, όμως, και γιατί επιλέγουμε οικειοθελώς τη σκλαβιά; Γιατί μας τρομάζει η ελευθερία; 

Στους δύο πανάρχαιους και πασίγνωστους μύθους που ακολουθούν (διασκευασμένοι), κυριαρχεί το μεγάλο ζήτημα της ανθρώπινης ελευθερίας. Ο ένας ενθαρρύνει την υποταγή για χάριν της ασφάλειας και της ατάραχης ζωής και ο άλλος την αυτοθυσία για την προστασία της ελευθερίας. Και στους δύο μύθους το προαπαιτούμενο της ελευθερίας είναι η απρόσκοπτη πρόσβαση στη γνώση.

Ένας ιδιότροπος πατέρας
Μια φορά κι έναν καιρό ένας πλούσιος πατέρας μεγάλωνε τα δύο του παιδιά σε ένα πανέμορφο σπίτι. Κανείς δεν ήξερε τι είχε απογίνει η γυναίκα του, αλλά τα παιδιά δεν την ανέφεραν ποτέ. 
Τίποτα δεν έλειπε από το σπιτικό τους και τα παιδιά έδειχναν να απολαμβάνουν την αφθονία και τη στοργή του πατέρα τους, που καθημερινά, έκανε ό, τι μπορούσε για να εκπληρώνει κάθε τους επιθυμία. Εκτός από μία. 
Στο σπίτι υπήρχε ένα δωμάτιο, στο οποίο δεν έπρεπε να μπουν. «Αν μπείτε», τους είπε, «δεν θα είσαστε ποτέ πια ευτυχισμένα».

Αυτό, όμως, που ο πατέρας ονόμαζε ευτυχία, τα παιδιά το βίωναν ως πλήξη. Και μέσα στην πλήξη τους, φούντωσε η περιέργεια για το μυστικό δωμάτιο.

Μια μέρα εμφανίστηκε ο αδερφός τού πατέρα τους, τον οποίο έβλεπαν για πρώτη φορά. Τάχα περαστικός, κάποια στιγμή που τα παιδιά ήταν μόνα στο σπίτι.
«Αληθεύει», τους είπε, «πως ο πατέρας σας δεν σάς επιτρέπει να κυκλοφορείτε ελεύθερα μέσα στο σπίτι;»
«Όχι», απάντησε ενοχλημένος ο γιος και του εξήγησε πως η απαγόρευση ίσχυε για ένα μόνο δωμάτιο. «Αν μπούμε μέσα κει, θα γίνουμε δυστυχισμένοι», τού εξήγησε.
Ο θείος χαμογέλασε ειρωνικά. «Ανοησίες! Αντιθέτως, αν μπείτε σε αυτό το δωμάτιο, θα μεγαλώσετε και θα γίνεται όπως αυτός. Θα αποκτήσετε γνώση και δεν θα τον έχετε ανάγκη να σας λέει τι να κάνετε. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ευτυχία από την ελευθερία. Και επειδή το γνωρίζει, δεν σάς αφήνει να μπείτε».

Μόλις έφυγε ο θείος, η μικρή αποφάσισε να σκοτώσει την πλήξη της και άνοιξε την πόρτα του δωματίου. Αυτό που αντίκρισε της έκοψε την ανάσα. Χιλιάδες τόμοι με βιβλία από άκρη σ’ άκρη σκορπισμένα σε όλο το δωμάτιο και άλλα τόσα, τακτικά τοποθετημένα σε ράφια, κάλυπταν κάθε σπιθαμή τοίχου. Ξεφύλλισε μερικά και αντιλήφθηκε πως έγραφαν για ανθρώπους, τόπους και καταστάσεις που της ήταν εντελώς άγνωστα. Και ξαφνικά, ένιωσε πως είναι μεγαλύτερη απ’ όσο νόμιζε. Έτρεξε στον αδερφό της και του είπε τα νέα. Ήταν τέτοιος ο ενθουσιασμός της, που δεν δυσκολεύτηκε να τον πείσει να μπει κι εκείνος. Διάβασε μερικές σελίδες και ένα κύμα χαράς πλημμύρισε το βαριεστημένο μυαλό του. «Βλέπεις;», τού είπε η αδελφή του, «δεν γίναμε καθόλου δυστυχισμένοι. Αντίθετα, είμαστε πολύ χαρούμενοι».

Κάθε μέρα, όταν έλειπε ο πατέρας, τα παιδιά κλείνονταν με τις ώρες στο δωμάτιο και μελετούσαν ασταμάτητα. Και κάθε μέρα που κοιτούσαν τον καθρέφτη τους, διαπίστωναν πως δεν είναι πια παιδιά. Αλλά, αυτό το διαπίστωσε και ο πατέρας. Έτσι, ένα πρωί παραμόνευσε μέχρι να μπουν τα παιδιά στο δωμάτιο και τα έπιασε «στα πράσα». Στάθηκε μπροστά στον γιο του, όχι τόσο θυμωμένος όσο απογοητευμένος.

«Γιατί; Γιατί παράκουσες γιε μου;» 
Ο γιος ντράπηκε, φοβήθηκε, τα’ χασε...
«Εγώ; Η αδερφή που μού φόρτωσες, αυτή μπήκε πρώτη και παρέσυρε κι εμένα»
Ο πατέρας γυρίζει το βλέμμα προς την κόρη.
«Γιατί κόρη μου;»
«Ο θείος με ξεγέλασε και μπήκα», απάντησε εκείνη ατάραχα.Ο πατέρας πλησίασε πρώτα τον γιο του και τού είπε:
«Επειδή δεν εμπιστεύτηκες εμένα, αλλά άκουσες την αδερφή σου, θα ζήσεις με κόπο και βάσανα. Αφού μεγάλωσες, όπως το επιθυμούσες, εσύ θα φροντίζεις πια για όσα χρειάζονται για να ζήσετε. Εσύ μονάχος σου θα λύνεις τα προβλήματα του σπιτιού και της ζωής σας– και δεν φαντάζεσαι πόσα είναι - χωρίς τη βοήθειά μου. Για κάθε πρόβλημα θα ψάχνεις μόνος στα βιβλία σου τη λύση»
Ύστερα στράφηκε στην κόρη του
«Όσο για σένα, θα πάθεις κάτι παραπάνω. Θα αισθάνεσαι πάντα ένοχη απέναντί του κι εκείνος θα σε αντιμετωπίζει σαν αυτό που είσαι: την αιτία των προβλημάτων του. Ποτέ πια δεν θα είσαστε αγαπημένοι».
Ο παράξενος πατέρας, έγραψε κι ένα γράμμα στον αδερφό του: «Εσύ, να ξέρεις πως ποτέ δεν θα σε συγχωρήσουν για αυτό που έκανες. Και θα ‘ρθει η μέρα που κάποιος άλλος θα τους τάξει την προστασία που έχασαν από εμένα. Και κουρασμένοι από την ανασφάλεια της ελευθερίας, με χαρά θα ονομαστούν δούλοι του και θα αφεθούν ξανά στην ευλογημένη ευτυχία της άγνοιας».

Μία ζωηρή οικογένεια
Την ίδια φορά και τον ίδιο καιρό, κάπου αλλού, ζούσε μια μεγάλη οικογένεια. Θείοι, θείες, ξαδέρφια, όλοι μαζί με τις καλές και τις κακές τους στιγμές. Συνήθιζαν να σέβονται ιδιαίτερα τον γηραιότερο της οικογένειας, ο οποίος κατά κανόνα άφηνε τα μέλη της οικογένειας να αποφασίζουν μόνοι τους για τα περισσότερα ζητήματά τους. Ετούτη τη φορά, ο γέρος – ηγέτης προέκυψε πολύ μούχλας και οι νεώτεροι άρχισαν να δυσανασχετούν. Όλος ο κόσμος γύρω τους άλλαζε και το δικό τους σπίτι είχε καθηλωθεί στο παρελθόν. Διψούσαν για αλλαγές και πρόοδο. 
Δεν είναι σαφές πώς ακριβώς ξεκίνησε ο καυγάς, ήταν όμως καταστροφικός. Η οικογένεια χωρίστηκε σε δύο στρατόπεδα, ας πούμε το συντηρητικό και το προοδευτικό, και το καθένα προσπαθούσε να επικρατήσει του άλλου με κάθε τρόπο. Για πολύ καιρό κανείς δεν μπορούσε να νικήσει, ώσπου άλλαξαν οι ισορροπίες. Ένας από το συντηρητικό στρατόπεδο αποφάσισε να υποστηρίξει τους προοδευτικούς. Και δεν ήταν τυχαίος. Ήταν αξιοσέβαστος, σοφός και πολύ δυνατός. Έτσι, οι νεωτεριστές νίκησαν και το μέλλον της οικογένειας διαφαινόταν λαμπρό.

Ο νέος αρχηγός, όμως, δεν ήταν συνεπής στις ιδέες του. Σύντομα εκδήλωσε μία συμπεριφορά που κανείς δεν μπορούσε να ανεχτεί. Έγινε αλαζόνας, σκληρός, αυταρχικός και καθόλου, μα καθόλου προοδευτικός. Μάλιστα, για να διασφαλίσει την εξουσία του, μάζεψε όλα τα βιβλία σε ένα πελώριο δωμάτιο, τα κλείδωσε κι εξαφάνισε το κλειδί. Κανείς δεν είχε πλέον πρόσβαση στη γνώση που χρειαζόταν για να βελτιώσει τη ζωή του και να προοδεύσει.

Ο σοφός συγγενής, που με την αλλαγή της στάσης του είχε χαρίσει τη νίκη σε αυτόν τον αλαζόνα, πήγε μια νύχτα κι έσπασε την πόρτα. Μοίρασε όλα τα βιβλία στους συγγενής του και τους έδωσε πολύτιμες συμβουλές, ώστε να εφαρμόσουν αποτελεσματικά τη νέα γνώση. Σύντομα, ο σκληρός πατριάρχης αντιλήφθηκε τι είχε συμβεί κι έγινε πυρ και μανία! Έπιασε τον σοφό τον καθήλωσε σε έναν βράχο με σκοπό να τον αφήσει εκεί να βασανίζεται μέχρι να πεθάνει.Όσο βρισκόταν εκεί ο επαναστάτης, περνούσαν διάφοροι συγγενείς είτε για να τον πειράξουν είτε για να του συμπαρασταθούν διακριτικά (γιατί όλοι έτρεμαν τον αρχηγό). Σε κάποιους συγγενείς, που τον είχαν βοηθήσει στο έργο του και τώρα προσπαθούσαν να τον πείσουν να συμβιβαστεί για να γλιτώσει, είπε «Εγώ, με τη θέλησή μου αμάρτησα. Δεν το αρνιέμαι... Εσείς όμως φύγετε τώρα, μήπως κακοπάθετε μαζί μου, ενώ σε τίποτα αυτό δεν μπορεί να με βοηθήσει. Διότι, αν και δυστυχώ, δεν θα ήθελα εξαιτίας μου να πάθουν και άλλοι συμφορές».

Αλλά ούτε και στις απειλές των κακεντρεχών συγγενών υπέκυψε. Μόνος του ανέλαβε πλήρως την ευθύνη της απόφασής του, χωρίς να αναμένει κανένα όφελος. «Θα υπομείνω τα πάντα», είπε, «γιατί γνωρίζω, πως αργά ή γρήγορα, θα χάσει κι αυτός την εξουσία όταν έρθει η ώρα για το καινούργιο». Ο σκληρός αρχηγός τον φυλάκισε σε σκοτεινό μπουντρούμι, όπου παρέμεινε μόνος για πολύ – πολύ καιρό.

Μέχρι που ήρθε η ώρα να αναλάβει ο νέος αρχηγός, κάτω από την εξουσία του οποίου ο φυλακισμένος ελευθερώθηκε και οι δύο παρατάξεις βρήκαν έναν τρόπο να συνυπάρξουν αρμονικά. Το παλιό άφηνε πια χώρο στο καινούργιο και το καινούργιο σεβόταν το παλιό. Και έμαθαν έτσι να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες της ζωής και να απολαμβάνουν τις χαρές της, αξιοποιώντας κάθε λεπτό της ύπαρξής τους, με στόχο ν’ αφήσουν πλούσια παρακαταθήκη στην επόμενη γενιά.

«Ελευθερία είναι η θέληση να είναι κανείς υπεύθυνος απέναντι στον εαυτό του», έγραψε κάποτε ο Νίτσε, αλλά λίγοι έχουν το θάρρος να αναλάβουν αυτή την ευθύνη.
Κάποιες φορές στη ζωή μας είμαστε ο ιδιότροπος πατέρας, άλλοτε παίζουμε τον ρόλο του θείου και πολύ συχνότερα μοιάζουμε με τα τρομαγμένα παιδιά που βιάζονται να πετάξουν την ευθύνη από πάνω τους. 
Η υπεύθυνη συμπεριφορά του ήρωα της δεύτερης ιστορίας οφείλεται στη γνώση. Η γνώση πως η ζωή είναι σκληρή, πως η ελευθερία είναι το πιο πολύτιμο αγαθό. Και όπως όλα τα πολύτιμα, είναι πανάκριβη, σε αντίθεση με την προστασία κάποιου υπαρκτού ή φανταστικού αφέντη, που είναι δωρεάν.

Από Σκεπτέον Εστί