Η «μελαγχολία των Χριστουγέννων» (Christmas blues)

Η «μελαγχολία των Χριστουγέννων» (Christmas blues) είναι ένας όρος που έχει χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει την συναισθηματική διάθεση πολλών ανθρώπων, που σε αντίθεση με το χαρούμενο εορταστικό κλίμα βιώνουν αισθήματα θλίψης, άγχους και μοναξιάς.

Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι δεν πρόκειται για μια ψυχική νόσο αλλά για μια συναισθηματική κατάσταση που στις περισσότερες περιπτώσεις είναι παροδική και συνδεδεμένη με την διάρκεια των εορτών.
Γιατί μπορεί να αισθανθούμε θλίψη στις γιορτές;
Αν και η περίοδος των εορτών είναι συνυφασμένη με την χαρά, τον εορτασμό και τις διάφορες συνευρέσεις με συγγενείς και φίλους, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που δεν θα την βιώσουν με αυτόν τον τρόπο. Το συναίσθημα της θλίψης είναι πολύ πιθανό να διακινηθεί καθώς οι γιορτές μάς φέρνουν αντιμέτωπους με διάφορους τρόπους με το αίσθημα της απώλειας.
• Η διακοπή από τη συνήθη ρουτίνα (εργασιακή, σχολική) είναι πολύ πιθανό να μας κάνει να στραφούμε περισσότερο προς το εαυτό μας και να σκεφτούμε διάφορα προσωπικά μας ζητήματα που μπορεί να «κρύβονται» μέσα στην επαναληπτικότητα της καθημερινότητάς μας.
• Επίσης, είναι πιθανό να βιώσουμε συναισθήματα πένθους για κάποια απώλεια που μπορεί να είχαμε κατά τη διάρκεια της χρονιάς όπως ο τερματισμός μιας συντροφικής σχέσης, η απώλεια της εργασίας μας ή ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου.
• Το «πνεύμα των Χριστουγέννων» απευθύνεται όχι μόνο στα παιδιά αλλά και σε καθετί παιδικό, δημιουργικό και ελπιδοφόρο που έχουμε μέσα μας ως ενήλικοι. Είναι σύνηθες, λοιπόν, να ζωντανέψουν αναμνήσεις από την παιδική μας ηλικία, οι οποίες μπορεί να πυροδοτήσουν αισθήματα νοσταλγίας, είτε για κάποια αγαπημένα μας πρόσωπα που δεν βρίσκονται πλέον στην ζωή, είτε ακόμα και για τον πιο παιδικό και αυθόρμητο εαυτό μας.
• Η συνεύρεση με τα μέλη της οικογένειας την περίοδο αυτή, συχνά αποτελεί μια στρεσογόνο εμπειρία, καθώς μπορεί να αναβιωθούν παλαιότεροι ρόλοι, αλλά και να αναπαραχθούν δυσκολίες που υπάρχουν στις σχέσεις της οικογένειας.
• Ο απολογισμός που συνήθως κάνουμε στο τέλος της χρονιάς, μπορεί να αποκαλύψει ότι κάποιες επιθυμίες μας ή και σχέδια που είχαμε κάνει δεν τα πραγματοποιήσαμε.

Θα πρέπει να σημειώσουμε εδώ, ότι εκτός από τους παραπάνω λόγους τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα η αίσθηση της απώλειας, της θλίψης και του πένθους έχουν αποκτήσει και μια έντονη κοινωνική διάσταση λόγω της κοινωνικο-οικονομικής κρίσης και της απότομης πτώσης του βιοτικού επιπέδου. Επομένως, οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν πάρα πολύ άνθρωποι να ανταποκριθούν στις ανάγκες της καθημερινότητας τους είναι μια σημαντική πηγή άγχους, που την περίοδο αυτή αποκτά μεγαλύτερες διαστάσεις.
Σε κάθε περίπτωση όμως, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η θλίψη είναι ένα χρήσιμο συναίσθημα που μας συνδέει με το παρελθόν και την προσωπική μας ιστορία. Σε μια περίοδο χρονολογικής μετάβασης, όπου το παλιό έτος ολοκληρώνεται και το νέο ξεκινά, είναι φυσιολογικό να έχουμε κάποιες μεμονωμένες στιγμές θλίψης. Πώς εκφράζεται αυτή η μελαγχολία των γιορτών και ποιές απειλές ελλοχεύουν;
Η «μελαγχολία των γιορτών» εκφράζεται μέσα από έντονα συναισθήματα θλίψης, άγχους, θυμού και μοναξιάς που οδηγούν το άτομο να κλειστεί στον εαυτό του. Η απομόνωση από το περιβάλλον θα μεγεθύνει ακόμα περισσότερο τα συναισθήματα αυτά και θα λειτουργήσει ως ένας φαύλος κύκλος. Παρολ' αυτά, το άτομο αισθάνεται ότι μπορεί να διαχειριστεί την παροδική  αυτή συναισθηματική κατάσταση και θα επανέλθει στους φυσιολογικούς ρυθμούς μετά το τέλος των εορτών και την επιστροφή του στην καθημερινότητα.
Στην περίπτωση, όμως, που τα συναισθήματα αυτά είναι πολύ έντονα, παραμένουν για μεγαλύτερη χρονική περίοδο και το άτομο αισθάνεται ότι δεν μπορεί να τα διαχειριστεί, υπάρχει το ενδεχόμενο εμφάνισης κλινικής κατάθλιψης. Στην περίπτωση αυτή και ιδιαίτερα εάν υπάρχουν και αυτοκαταστροφικές σκέψεις είναι απαραίτητη η αναζήτηση βοήθειας από ειδικό ψυχικής υγείας προκειμένου να λάβει την αναγκαία υποστήριξη.
Ποιες ομάδες (κοινωνικές και ηλικιακές) είναι πιο ευάλωτες;
Ο τρόπος που θα βιώσει κάποιος την περίοδο αυτή εξαρτάται μεταξύ άλλων από την προσωπικότητα του, τις συνθήκες ζωής  του, καθώς και από την ύπαρξη ή μη υποστηρικτικού περιβάλλοντος. Οι περισσότερο ευάλωτοι άνθρωποι είναι εκείνοι που δεν έχουν κάποιο υποστηρικτικό οικογενειακό, φιλικό ή συντροφικό περιβάλλον και που θα περάσουν τις γιορτές χωρίς τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Επίσης, άνθρωποι που είχαν μια σημαντική απώλεια στην ζωή τους το τελευταίο διάστημα  (όπως π.χ. εργασία, αγαπημένο πρόσωπο, πρόβλημα υγείας) είναι πιθανό να αναβιώσουν την απώλεια αυτή. Ακόμα, άτομα από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, όπως άνεργοι, ηλικιωμένοι, άτομα με ψυχική νόσο, μετανάστες και άτομα με αναπηρία είναι περισσότερο εκτεθειμένα στην «μελαγχολία των Χριστουγέννων».

Πώς μπορεί κάποιος να διαχειριστεί την μελαγχολία των γιορτών;
Χρειάζεται, καταρχήν, να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν οφείλουμε να είμαστε χαρούμενοι την περίοδο αυτή καθώς η χαρά των εορτών μοιάζει πολλές φορές με μια κοινωνική εθιμοτυπική σύμβαση. Επιπλέον, η προσπάθεια να αισθανθεί κανείς χαρά, κέφι και η ανάγκη για ξέφρενη διασκέδαση και ξεφάντωμα, σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να αποτελούν και μια προσπάθεια αποφυγής του συναισθήματος της θλίψης. Επομένως, καλό είναι να μην πιεστούμε να αισθανθούμε ή να κάνουμε συγκεκριμένα πράγματα εάν δεν μας εκφράζουν απλά επειδή το επιτάσσουν κάποια έθιμα. Σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης αλλά και έντονης εμπορευματοποίησης του «πνεύματος των Χριστουγέννων», καλό θα είναι να το έχουμε στο μυαλό μας.
Αυτό που χρειάζεται να κάνουμε, τις μέρες αυτές είναι να αναζητήσουμε την επαφή και επικοινωνία με ανθρώπους που νοιαζόμαστε. Το να μοιραστούμε τα συναισθήματα μας, ακόμα και αυτά της θλίψης με άλλους ανθρώπους, είναι κάτι που μπορεί να μας κάνει να αισθανθούμε καλύτερα. Η διατήρηση κάποιων ευχάριστων δραστηριοτήτων της καθημερινότητας μας, όπως για παράδειγμα η άσκηση, το διάβασμα, μπορεί να μας ανακουφίσει από δυσάρεστες σκέψεις. Τέλος, καλό θα είναι να έχουμε ρεαλιστικές προσδοκίες σχετικά με το πως θα περάσουμε στις διακοπές μας, να μην τις εξιδανικεύουμε προκειμένου να μην απογοητευτούμε.


Νίκος Ρωμανάκης, Κλινικός Ψυχολόγος (M.Sc., Πανεπιστήμιο Αθηνών)
http://www.clickatlife.gr